کتاب شناسی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله

کد:   305

نویسنده: سلمان حبیبی

ناشر: کتاب طه

تهیه کننده: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

لیتوگرافی: سروش مهر

چاپ: نگارش

نوبت چاپ: اول / 1386

شمارگان: 1500 

بها: 7500  ریال

حق چاپ برای ناشر محفوظ است

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

پست الکترونیکی: Email: IRC@IRIB.ir

تلفن: 2919670-0251 دورنگار: 2915510

شابک:  6-053-514-964ISBN: 964-514-053-6 

ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، سخنان، خطبه ها، مواعظ و پندهای پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، دیدگاه های گوناگون درباره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، ویژه کودک و نوجوان و دیگر موضوع ها به پیشگاه اصحاب رسانه پیش کش می کنیم.

باشد که با همت والایشان و استفاده از این متون پرارزش و گران سنگ، بستر مناسبی برای نهادینه سازی فرهنگ نبوی فراهم آید.

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

 

ص:14

بخش بزرگی از فعالیت علمی دانشمندان دینی را به خود اختصاص داده است که این روند هنوز هم با نگرش های سنتی و مدرن ادامه دارد. انبوهی منابع و آثار باارزش و پرمحتوا در این زمینه بیانگر اقبال جدی پژوهشگران و نویسندگان مسلمان به این مهم است.

این نوشتار با هدف آشنایی هرچه بیشتر خوانندگان با تاریخ اسلام و سیره و شخصیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ویژه اندیشمندان و پژوهشگرانی که درصدد پژوهش درباره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هستند، به معرفی و توصیف اجمالی برگزیده ای از کتاب های نوشته شده درباره آن حضرت می پردازد. بخش نخست به کتاب هایی اختصاص دارد که به سیره آن حضرت چون کلیات سیره، سیره اخلاقی و عبادی، تربیتی، تبلیغی، سیاسی و اجتماعی، حکومتی و نظامی پرداخته است. در بخش دوم، آثاری معرفی خواهد شد که در بردارنده تاریخ اسلام و زندگانی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهاست. بخش سوم تا ششم این نوشتار نیز به ترتیب به معرفی آثاری در زمینه فضایل و مناقب پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و قرآن، معراج پیامبر و سخنان، خطبه ها، مواعظ و پندهای پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می پردازد. دیدگاه های گوناگون درباره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله عنوان بخش هفتم است.

کتاب شناسی حاضر برای استفاده در رسانه ملی صدا و سیما تهیه شده است و همه اقشار جامعه مخاطبان آن هستند، با این حال، بخش قابل توجهی از جامعه را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند. به همین دلیل، بخش هشتم به معرفی کتاب هایی مربوط به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آلهویژه کودکان و

ص:16

نوجوانان اختصاص دارد. بخش نهم با نام «موضوع های پراکنده» دربردارنده مطالبی مانند: بعثت پیامبر، مادر پیامبر، شیوه همسرداری پیامبر، پیامبر و قوم یهود، مباهله، معجزات، حجه الوداع، بشارت های کتب مقدس درباره محمد صلی الله علیه و آله و... است.

 یادآوری می شود قلمرو پژوهش کتاب شناسی حاضر، زبان فارسی بوده و کار بر روی کتاب های منتشر شده و قابل دسترس در ایران متمرکز شده است. بی تردید، منابع یاد شده نیز از میان ده ها کتاب، برای معرفی انتخاب شده اند و به طور طبیعی، کتاب های ارزشمند و قابل توجه دیگری نیز در این موضوع ها به زبان فارسی وجود دارد که چه بسا از دید گردآورنده، پنهان مانده یا در دسترس نبوده است. از آنجا که هدف ازگردآوری مجموعه حاضر، معرفی تمام منابع موجود در این موضوع ها نبوده، جای خرده گیری نخواهد بود. به جز آن، توصیف افزون تر برخی کتاب ها به معنای اهمیت بیشتر آن کتاب ها نیست. در عین حال، جهت استفاده هرچه بیشتر پژوهشگران، در پایان کتاب، عنوان های تعدادی از کتاب های چاپ شده به زبان عربی، فهرست وار آمده است.

 

ص:17

در پایان کتاب، نمایه نام ها و مکان ها در 32 صفحه فراهم آمده است.

بررسی دوران اسلامی تشکیل می دهد که از بخش سوم کتاب و آغاز اسلام شروع می شود. در این بخش، از آغاز وحی، گسترش اسلام و نقش تاریخی قرآن سخن به میان آمده و در ادامه، فشار قریش بر اسلام و تحولات مربوط به آن، گسترش اسلام در مدینه و رخدادهای مربوط به آن، مانند هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و بنای مسجد تحلیل شده است. جنگ های پیامبر در بخش ششم به بحث گذاشته شده و در فصل پایانی جلد نخست، با عنوان «به سوی پیروزی بر حجاز»، توسعه قلمرو اسلامی در جزیره العرب شرح داده شده است. در پایان این جلد، هفده صفحه نقشه و تصویر مربوط به تحولات تاریخی و جنگ های پیامبر به چاپ رسیده است.

سیره نویسان بر اساس ذوق، علاقه، بینش و گرایش خود به تدوین و تألیف در این عرصه همت گماشته اند. جایگاه سیره و زندگانی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله چنان اهمیت دارد که اصولاً تاریخ نگاری مسلمانان با تألیف و تدوین در این حوزه آغاز شد و با آموختن شیوه های تاریخ نگری و تاریخ نگاری از اقوام و ملل دیگر به ویژه ایرانیان، بیشترین کتاب های خود را در این زمینه نگاشتند.

کتاب _الصحیح من سیرة النبی الاعظم _صلی الله علیه و آله علاوه بر تبیین سیره و زندگانی رسول خدا صلی الله علیه و آله، منبع ارزشمندی در معرفت شناسی است که مسلمانان می توانند از آن بهره ببرند. نویسنده این کتاب، علامه سیدجعفر مرتضی عاملی است که آثار دیگری نیز در همین حوزه دارد. این کتاب از جهاتی کامل ترین پژوهش این اندیشمند به شمار می رود و با استقبال محافل علمی و اندیشمندان حوزه و دانشگاه روبه رو شده و توانسته است جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را به خود اختصاص دهد. نویسنده در این کتاب، افزون بر سبک ویژه در سیره نگاری که بر آموزه های کلامی و نقد و ارزیابی حدیث در حوزه تاریخ مبتنی است، اصول و مبانی راهبردی تازه ای نیز به خواننده ارائه می دهد. همچنین دیدگاه های ابتکاری ارزشمندی در مورد شماری از حوادث مهم و سرنوشت ساز تاریخ اسلام دارد که سبب شده این کتاب از دیگر کتاب هایی که تاکنون در این زمینه نوشته شده است، متمایز گردد.

کتاب _سیرت جاودانه_، ترجمه و تلخیص کتاب _الصحیح من سیرة النبی الاعظم _صلی الله علیه و آله است که در سیزده بخش به حوادث زندگانی پیامبراعظم

ص:21

صلی الله علیه و آلهمی پردازد. برخی عنوان های آن عبارتند از: پیغمبر در روایات مکتب خلافت، صفات پیامبر، سیاست های ریشه کنی، نقش قصه گویان در تاریخ اسلام، انگیزه ها و اهداف، پیش از بعثت، پیش از ولادت پیامبر، دوران کودکی و نوجوانی پیامبر، ازدواج با خدیجه، از ازدواج تا بعثت، از بعثت تا هجرت به حبشه، روایات آغاز وحی، دعوت پنهانی، اسراء و معراج، انذار خویشاوندان، دعوت علنی، از مسلمانی حمزه تا بیعت عقبه، شعب ابوطالب، ابوطالب؛ مؤمن قریش، هجرت به طائف، دعوت قبایل و بیعت عقبه، از مکه تا مدینه، مقدمات هجرت، هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام در بستر پیغمبر، برترین الگوی جانبازی، از قبا تا مدینه، پیش از استقرار در مدینه، از ورود به مدینه تا پایان جنگ بدر، تأسیس تاریخ هجری، تشریح احکام، غزوه ها و سریه های پیش از بدر، جنگ بدر بزرگ، از بدر تا احد، ویژگی های ازدواج علی و فاطمه علیهماالسلام، علی؛ برادر و داماد، غزوه ها و سریه های دفاعی، پیمان شکنی یهودیان و ترورهای منظم، جنگ های فراگیر و سرنوشت ساز با یهود، جنگ احد و پی آمدهای آن، شخصیت ها و حوادث، زید بن ثابت، آزادی سلمان فارسی، ولادت امام حسین علیه السلام، وفات برخی شخصیت ها، از احد تا بنی نضیر، از اخراج بنی نضیر تا نبرد خندق، جنگ احزاب.

یادآوری می شود کتاب _الصحیح من سیرة النبی الاعظم _صلی الله علیه و آله به قلم دیگری نیز ترجمه شده است که مشخصات کتاب شناسی آن بدین شرح است: _سیره صحیح پیامبر بزرگ اسلام، _ترجمه: حسین تاج آبادی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی آزاد گرافیک، چاپ دوم، 1373، دو جلد، 375 + 468

ص:22

صفحه، وزیری.

این زمینه، بررسی چگونگی پدید آمدن نخستین سیره ها و کشف پیوند آثار تدوین شده از نظر اقتباس و اثرپذیری آثار اولیه از یکدیگر و اثرگذاری آنها بر همدیگر است. آشنایی با فراز و نشیب های دانش سیره نگاری در قرون بعد نیز یکی دیگر از مسائل اساسی در شناخت منابع سیره نبوی است. افزون بر آن، باید به فضای علمی، مذهبی و تاریخی حاکم بر سده های گوناگون توجه کرد؛ چون تأثیر قابل توجهی بر نگاشته های تاریخی این دوران ها داشته اند. مجموعه حاضر با هدف تبیین برخی از جنبه های سیره نبوی همراه با نقد و بررسی آنها به سبک تحلیلی و گزارشی و مستند برای استفاده استادان، دانشجویان و دیگر پژوهشگران به ویژه در دوره دکترا با گرایش تاریخ اسلام گرد آمده است.

چهارده مقاله از نویسندگان متفاوت در این کتاب آورده شده است که عنوان های مقاله ها و نام های نویسندگان آن عبارتند از: نقش تاریخی امام علی بن ابی طالب در زمان پیامبر از نگاه ابن اسحاق و ابن هشام (رسول جعفریان)؛ ابن عبدالبرّ اندلسی و سیره نبوی (مروری بر دو کتاب «الدرر فی اختصار المغازی و السیر» و «الاستیعاب فی معرفة الاصحاب») (رسول جعفریان)؛ نقش خاندان زبیر در تدوین سیره نبوی (محمدرضا هدایت پناه)؛ بررسی دیدگاه های واقدی و ابن سعد در روایت سیره (شهلا بختیاری)؛ تحقیقی درباره کتاب ابن اسحاق (عبدالعزیز دروی)؛ سیره پیامبر در صحیح بخاری (منصور داداش زاده)؛ روایات تاریخی واقدی در انساب الاشراف بلاذری بخش سیره نبوی صلی الله علیه و آله (حسین حسینیان مقدم)؛ مغازی موسی بن عقبه و مقایسه آن با سیره ابن اسحاق (حسین مرادی نسب)؛ اصطلاحات تاریخ نگاری در طبقات الکبری (محمد حیدری هائی)؛ منبع شناسی صحابه (الاصابه

ص:24

فی تمییز الصحابه) (شاکر محمود عبدالمنعم)؛ نقد و بررسی سفر پیامبراکرم صلی الله علیه و آله  به شام (رمضان محمدی)؛ کتاب شناسی نظام حکومت پیامبر (قاسم خان جانی)؛ منابع ابن کثیر در نگارش سیره نبوی (مسعود الرحمان خان ندوی)؛ فهرست کتاب های سیره کتاب خانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران (رسول جعفریان).

یزدانی، عباس، قم، انتشارات تهذیب، چاپ اول، 1379، 154 صفحه، رقعی.

هدف این کتاب، شناساندن پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله به عنوان برترین الگوی زندگی برای انسان هاست. نویسنده با نثری روان و با استناد به آیات و احادیث و گزارش های تاریخی، جنبه های گوناگون زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را بررسی کرده و خواهان پیروی مسلمانان از آن حضرت در جنگ و صلح، عبادت، آداب معاشرت، رفتار خانوادگی و زندگی شخصی است. وی پس از بیان هر یک از ویژگی های  رسول اکرم صلی الله علیه و آله، به تحلیل آنها پرداخته است.

به اصل کتاب بیافزاید و بدین وسیله کتاب را کامل سازد.

اصل کتاب شامل 21 باب و 411 حدیث است و ملحقات آن در 23 باب و 507 حدیث و به طور کلی شامل 918 حدیث در موضوع آداب و سنن و رفتار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گرد آمده است. مترجم، باب شمایل (از ملحقات) را در آخر کتاب آورده و دو باب دیگر (باب حج و باب نوادر) را نیز بر آن افزوده است. احادیث به طور کلی در سه بخش تنظیم شده است. آداب و سنن پیامبر در ارتباط با خدای متعال؛ (آداب عبادات و ادعیه و اذکار)؛ آداب و سنن آن حضرت در تعامل طبقات مختلف مردم (آداب معاشرت)؛ آداب و سنن فردی آن حضرت مانند: آداب سفر، غذا خوردن، پوشیدن لباس و نظایر آن.

مجموعه این آداب و سنن به تفصیل عبارتند از: شمایل و کلیات اخلاق پیامبر،  آداب معاشرت پیامبر، آداب و سنن آن حضرت در نظافت و آرایش و مانند آن، آداب و سنن آن حضرت در سفر و لواحق آن، آداب و سنن آن حضرت در لباس، آداب و سنن آن حضرت در مسکن، آداب و سنن آن حضرت در خوابیدن، آداب و سنن آن حضرت در زناشویی و تربیت فرزند، آداب و سنن آن حضرت در خوردنی ها و آشامیدنی و آداب سفر، آداب و سنن آن حضرت در بیت الخلاء، آداب و سنن آن حضرت در امور اموات، آداب و سنن آن حضرت در معالجه و مداوا، آداب و سنن آن حضرت در مسواک، آداب و سنن آن حضرت در وضو، آداب و سنن آن حضرت در غسل، آداب و سنن آن حضرت در نماز، آداب و سنن آن حضرت در روزه، آداب و سنن آن حضرت در اعتکاف، آداب و سنن آن حضرت در صدقه

ص:27

دادن، آداب و سنن آن حضرت در قرائت قرآن، آداب و سنن آن حضرت در دعا و ذکر پاره ای از ادعیه و اذکار.

_سنن النبی_ در سال 1354 ه . ق با ترجمه آقای فقهی منتشر شد. _مؤسسه بلاغ _نیز در سال 1409 ه . ق متن عربی آن را بدون ترجمه فارسی چاپ کرد. همچنین، _جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، _اصل عربی کتاب را با تحقیقات جناب آقای فقهی در سال 1419 ه . ق منتشر ساخت. به جز ترجمه محمدهادی فقهی، ترجمه های دیگری نیز از کتاب سنن النبی چاپ شده است که عبارتند از:

_سنن النبی _صلی الله علیه و آله (آداب، سنن و روش رفتاری پیامبر گرامی اسلام)

استاد ولی، حسین، تهران، انتشارات پیام آزادی، چاپ نهم، 1385، 212 صفحه.

_سنن النبی _صلی الله علیه و آله (آداب و سنن پیامبر)

عزیزی، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1382، 495 صفحه.

_آداب زندگی پیامبر (سنن النبی _صلی الله علیه و آله به ضمیمه زندگی نامه حضرت علامه)

راشدی، لطیف و سعید، تهران، انتشارات وحدت بخش، چاپ اول، 1383،  472 صفحه.

_گزیده ای از سنن النبی _صلی الله علیه و آله

شیرازی، رضا، تهران، پیام بهاران، چاپ اول، 1379، 104 صفحه.

_ادب نبوت (مختصر سنن النبی _صلی الله علیه و آله)

قهستانی، حسین، قم، دفتر انتشارات انصاری، چاپ اول، 1381، 80 صفحه، رقعی.

ص:28

_سیره نبوی (ترجمه و تنظیم موضوعی کتاب شریف سنن النبی _صلی الله علیه و آله در آداب زندگی و اخلاق پیامبر)

غیاثی کرمانی، سیدمحمدرضا، قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1383، 208 صفحه.

نویسنده در این مجموعه با استفاده از نثر ادبی و دل نشین و با استناد به روایت های امامان معصوم علیهم السلام، سیمای ظاهری، زندگی و شخصیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهرا به تصویر می کشد. وی ویژگی های پیامبر را در چهار بخش: خویشتن، خدا، دیگران و طبیعت معرفی کرده است. از خود گذشتگی، امانت داری، پارسایی، بردباری، حق گرایی، خردورزی، خوش خلقی، خداباوری، روزه داری، قرآن خوانی، معاداندیشی و نیایش از جمله ویژگی های شخصیتی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله هستند که در این نوشتار بیان شده اند. این کتاب در هفتمین همایش کتاب سال حوزه در سال 1384 برگزیده شده است.

مربوط به زندگی پیامبر گرامی اسلام را بازگو می کند. بخش دوم نیز به تعداد سوره های قرآن، 114 جلوه رفتاری و گفتاری آن  حضرت را در زمینه اخلاق فردی، خانوادگی و اجتماعی گلچین کرده و در سه فصل آورده است. نویسنده در پایان کتاب نیز با عنوان «واپسین کلام»، رفتار رسول اکرم صلی الله علیه و آلهرا از زبان دو سید جوانان اهل بهشت، امام حسن و امام حسین علیهم السلام و همچنین از نگاه معمار بزرگ انقلاب، امام خمینی رحمه اللهبه تصویر کشیده است.

تواضع و فروتنی، صبر و مقاومت، رعایت بهداشت، نظم و انضباط، تفکر و تدبیر، زهد، استقلال، تعادل و میانه روی، حفظ حدود الهی)؛ سیره اجتماعی (پرهیز از تبعیض، تشویق به علم آموزی، ترک رهبانیت، احترام به مقام زن، احترام به کودکان، مخالفت با آداب و رسوم جاهلیت، رفق و مدارا، آزادی عقیده، ایجاد وحدت و برادری، تعاون و همکاری، حسن معاشرت، ظلم ناپذیری، پایداری و سازش ناپذیری با ستم کاران، عدالت ورزی، اهتمام به (امور) مساجد،  مسافرت)؛ سیره اقتصادی (میانه روی در مصرف، بذل و بخشش، تشکیل بیت المال، کار و کسب ورزی، برنامه ریزی اقتصادی)؛ سیره نظامی (هدف نبودن جنگ، حضور در میدان نبرد، تقسیم غنایم، استراتژی و سازمان دهی، شیوه های برخورد با دشمنان، شعار جنگ، دعا و استمداد از خدا در جنگ)؛ سیره سیاسی (تشکیل حکومت، روابط بین المللی و گسترش اسلام، (تشکیل) شورا و مشورت کردن).

است، عرصه تعلیم و تربیت است. این کتاب شامل مباحثی درباره تربیت کودکان بر اساس سنّت و دستورهای پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و ائمه طاهرین علیهم السلام است.

نویسنده با هدف گردآوری سیره های تربیتی و بررسی روشمند آنها و زمینه سازی برای کشف قوانین منطبق بر سیره، با استناد به منابع تاریخی، روایی، تفسیری، اخلاقی و پژوهش های تربیتی و روان شناسی به بررسی این موضوع در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام پرداخته است. این کتاب، به منظور تأمین منبع درسی دانشجویان رشته های علوم تربیتی، الهیات و معارف اسلامی نگاشته شده است. نویسنده ابتدا به تعریف واژه های به کار رفته در این نوشتار مانند: سیره، سنّت  و اهل بیت علیهم السلام پرداخته و آن گاه حجیت، اعتبار و نقش تربیتی سیره را بیان کرده است. سپس درباره برخی نیازهای اساسی کودک مانند: محبت کردن، امنیت و شیوه های تکریم و احترام سخن گفته و برخورد با کودکان و آموزش آنها را از نگاه پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام بررسی کرده است.

سرفصل های کتاب عبارتند از: کلیات و مبانی، زمینه سازی برای تربیت فرزند، توجه به نیازهای اساسی کودک، اصول و روش های تربیتی و آموزش فرزند.

یادآور می شود این اثر در سومین کنگره دین پژوهان کشور (1380) برگزیده شده است.

داوودی، محمد، زیر نظر: علی رضا اعرافی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1383، 299 صفحه، وزیری.

به گواهی تاریخ، پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام در مدتی کوتاه توانستند فرهنگ بشری را در گستره بزرگی از جهان دگرگون کنند. آنان از بزرگ ترین و موفق ترین آموزگارانی هستند که راه و روش تربیتی ایشان در دوران معاصر، راه گشای انسان ها خواهد بود.

این اثر، دومین جلد از طرح پژوهشی سیره پیامبر و اهل بیت علیهم السلام است که منبع درسی دانشجویان رشته های مشاوره و روان شناسی تربیتی در دوره کارشناسی به شمار می رود. در این پژوهش، راه و رسم رسول خدا و اهل بیت علیهم السلامدر تربیت اعتقادی و عبادی، در چهار بخش آمده است. بخش اول، با توجه به چگونگی تربیت اعتقادی در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهو اهل بیت علیهم السلام، روش آشنا کردن متربیان با خداوند، نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله، امامت و جانشینان آن حضرت، معاد و چگونگی ایجاد نگرش مثبت و ایمان قلبی به این امور در سیره معصومان علیهم السلام بررسی شده است. در بخش دوم، به تربیت عبادی در سیره معصومان علیهم السلام، چگونگی آموزش نماز، روزه، تلاوت قرآن، دعا و راز و نیاز با خداوند و شیوه های  پای بند کردن متربیان به این عبادات می پردازد. در بخش سوم، روش های تربیتی در سیره معصومان علیهم السلام از جمله: ترغیب، ترهیب، موعظه، ارشاد، راهنمایی، تذکر و امر و نهی بررسی شده است. در بخش چهارم نیز نقش و کارکرد رفق و مدارا در تربیت دینی، بررسی و نقش والدین و آداب و رسوم فرهنگی در تربیت دینی در سیره

ص:34

پیامبر و اهل بیت علیهم السلام تبیین گردیده است. یادآوری می شود این اثر نیز در پنجمین دوره کنگره دین پژوهان کشور (1382) برگزیده شده است.

آشناسازی مردم با تاریخ زندگی پیامبر و الگوگیری آنها از زندگی آن حضرت است. نویسنده با بهره گیری از منبع های معتبر تاریخی، حدیثی و تفسیری، درباره نکته های آموزنده زندگی پیامبر بحث کرده است. تربیت نیکو، ارمغان وارستگی پدران و پیشینیان، خوش رفتاری و اخلاق نیکو، متانت و تواضع، ادب و اخلاق، توکل و یقین، قانون مداری، مشورت با یاران و احترام به افکار دیگران، همکاری و تعاون اجتماعی، راست گویی و وفای به عهد، عنوان های کتاب را تشکیل می دهد.

وی در پرداختن به مصداق های اخلاق تبلیغ، کوشیده است پس از تعریف لغوی و اصطلاحی هر یک و بیان اهمیت، ضرورت و آثار آن در امر تبلیغ، نمونه هایی از سیره اخلاقی و  تبلیغی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله را بیاورد.

وحدت، امت اسلامی، جامعه اسلامی و امت واحده اسلامی، بررسی شده است. فصل چهارم، نقش راهبردهای سیاسی، حکومتی، فرهنگی، عقیدتی، ارزشی و اجتماعی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را در ایجاد وحدت اسلامی تحلیل کرده است. در آخرین فصل، فلسفه وحدت اسلامی با استناد به آیه های قرآن کریم تبیین شده است. گفتنی است نویسنده برای ترجمه، شرح و تفسیر آیات قرآن کریم بیشتر  از دو _تفسیر المیزان_ و _کشف الاسرار_ بهره برده و در پایان کتاب نیز فهرست هایی چون: فهرست منابع و مآخذ، فهرست آیات، فهرست روایات، فهرست اعلام و فهرست اصطلاحات (نمایه موضوعی) را آورده است.

(1384) برگزیده شده است.

در نه فصل نگاشته است. در فصل آغازین آن، درباره مبانی سیاست خارجی اسلام، اصول ارتباط عادلانه و مسالمت آمیز، حفظ دارالاسلام، دعوت و نفی سبیل بحث می کند. فصل های بعدی نیز درباره رسالت جهانی اسلام، مرز آن و روح سیاسی دین اسلام است. موضوع فصل چهارم کتاب، هجرت پیامبر از مکه به مدینه، آغاز رفتار سیاسی، تشکیل حکومت وی، مشکلات به وجود آمده در مدینه و سیاست آن حضرت در تعامل با منافقان و یهود، ایجاد پیمان های صلح با یهود و دیگر معاهده های ایشان است. اصل حاکم در روابط خارجی و اینکه آیا چنین اصلی بر زور استوار است یا بر صلح، طرح ماجرای بنی قریظه، بررسی اوضاع سیاسی دوران بعثت پیامبر و کاوشی در دولت های غسّانی، ساسانی، یمن و روم، مباحث دیگر فصل های کتاب را تشکیل می دهند. در این فصل ها، نویسنده از دولت پیامبر و نخستین اقدام های حکومتی وی در مدینه بحث کرده است. در فصل هشتم که به سیاست خارجی پیامبر  اختصاص دارد، از نامه های پیامبر به پادشاهان و امیران آن دوران، رفع پاره ای از اشکال های خاورپژوهان، مباهله پیامبر با مسیحیان و برقراری جزیه برای اهل کتاب، سخن گفته شده است. آخرین فصل کتاب، به بررسی مسئله مرزهای جغرافیایی و اهمیت آن در سیاست خارجی پرداخته است.

چاپ اول، 1372، 505 + 576 + 656 صفحه، وزیری.

این کتاب، پژوهشی است در سیره فردی، مدیریتی، خانوادگی، سیاسی، نظامی و اقتصادی پیامبر گرامی اسلام. ضرورت پرداختن به سیره نبوی و آشنایی هر مسلمانی با نمونه ای تمام عیار از الگوی انسان کامل در همه زمان ها، نویسنده را بر آن داشته است تا کتابی جامع در منش و رفتار پیامبر فراهم آورد و جنبه های گوناگون سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله را معرفی کند. وی کتاب خود را با بهره گرفتن از منبع های حدیثی، تفسیری، تاریخی، رجالی، فقهی، عرفانی، اصولی، کلامی، دیوان های شعری، شرح های نهج البلاغه و نیز نوشته های نویسندگان دیگر فراهم آورده و آن را در چهار بخش کلی: سیره شناسی، سیره فردی، سیره اجتماعی و سیره مدیریتی پیامبر و در سه دفتر سامان داده است.

وی در هر یک از بخش ها در آغاز، با طرح هر موضوعی، آن را می کاود و از جنبه های متفاوت به آن می پردازد. آن گاه منبع های نوشته ها و نقل هایش را در پی نوشت می آورد. نویسنده در آغاز، از ضرورت پرداختن به سیره، واژه سیره، سیره شناسی، سیره ثابت و متغیر سخن می گوید و سیره را منطق عملی اسلام معرفی می کند. سپس اصول سیره فردی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله را به میان می کشد. از حفظ حدود الهی، به کارگیری وسیله، تعادل، زهد، ساده زیستی، تفکر، حریت، استقلال، عزت، نظم و انضباط و صبر و استقامت که اصول سیره فردی پیامبرند، در این کتاب  بحث شده است. در سیره اجتماعی از مدارای پیامبر، تکریم مردم از سازش ناپذیری، عدم استرحام، ظلم ناپذیری، عدالت اجتماعی، مشورت، اهتمام به امر بینوایان، رویارویی با

ص:41

مستکبران، مساوات، برادری، وظایف مؤمنان نسبت به یکدیگر و تعاون و تکامل سخن گفته است. وی این اصول را از رفتار پیامبر شناسایی و درباره آنها مطالب بسیاری گزارش و تحلیل کرده است. اصول مدیریت پیامبر در این پژوهش به این صورت است: رابطه با خدا، رحمت و محبت، شرح صدر، رعایت اهلیت در مدیران و کارگزاران، تبعیت و اطاعت، تفویض اختیار به کارگزاران و مسئولیت خواهی از آنان، انضباط و جدیت، تصمیم گیری، پای بندی به عهد و پیمان، عدم احتجاب، توجیه امور برای مسئولان جهت انجام درست امور، نصیحت و انتقاد و برپایی حق و عدل. نویسنده در پایان، آفت های مدیریت بر قلب ها را نیز یادآوری کرده است.

اسلام، اخلاق پیامبر و روابط اجتماعی آن حضرت با دیگران، عنوان های  این پژوهش هستند.

صلی الله علیه و آله در ارتباط با خود و خداوند می پردازد و بخش دوم به زندگانی اجتماعی آن حضرت و مناسبات ایشان با مردم مربوط می شود که شامل سیره خانوادگی،  مدیریتی، نظامی و حکومتی خواهد بود. نویسنده در ادامه به شرح برخی ویژگی های اخلاقی رسول خدا صلی الله علیه و آله می پردازد و از آنها با عنوان «مبانی سیره اجتماعی و حکومتی پیامبر» یاد می کند. این ویژگی ها عبارتند از: عطوفت و مهربانی، تواضع و فروتنی، حلم و بردباری، عفو و گذشت، احترام به شخصیت دیگران، مشورت، اصل مساوات و برابری، عدالت و انصاف، قانون مداری و اجرای حدود الهی، آزادی، مدارا و تسامح. نویسنده هنگام تبیین این ویژگی ها در برخی موارد، به شبهه های خاورشناسان و بعضی غرض ورزان نیز پاسخ می دهد.

«رفتارشناسی پیامبر با مخالفان داخلی (منافقان) در قرآن و سیره»، موضوعی است که نویسنده در جلد دوم درباره آن به بحث پرداخته است. این جلد در سه فصل سامان یافته است. در فصل نخست، موضوع «رفتارشناسی منافقان» و در فصل دوم، «پیامبر و جریان نفاق در صدر اسلام» بررسی می شود. فصل های اول و دوم، در حقیقت، مقدمه بحث اصلی به شمار می روند که در فصل سوم مطرح شده است. برخی موضوع های جلد دوم عبارتند از: تعریفی از دانش رفتارشناسی، انواع رفتار، نفاق و منافق در لغت و اصطلاح، تعریف شخصیت، شخصیت منافقان از دیدگاه روان شناختی، انواع رفتارشناسی منافقان، ریشه های پیدایش نفاق در صدر اسلام، تقسیم نفاق به نظری و عملی، شیوه برخورد خداوند با منافقان در قرآن، برخی از شیوه های برخورد پیامبر با منافقان.

ص:44

بررسی کرده است. همچنین تصویر بعضی از نامه ها از جمله نامه های پیامبر به نجاشی (پادشاه حبشه)، هراکلیوس، مُقوقس، خسرو پرویز (پادشاه ایران)، منذر بن ساوی (فرمانروای بحرین) را آورده است. این اثر، در چهار بخش نگارش یافته است.

در بخش نخست، نویسنده به پیمان های پیامبر در مکه و نامه های آن حضرت پرداخته که از آن میان می توان به این عنوان ها اشاره کرد: نامه به نجاشی، تحریم اقتصادی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و خویشاوندانش از سوی قریش، پیمان عقبه، نصب مصعب برای اقامه نماز جمعه و امان نامه به سُراقه. بخش دوم نیز که محور اصلی کتاب است، ده ها سند در زمینه های گوناگون را در برمی گیرد. این پیمان ها و فرمان ها پس از هجرت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله به مدینه و تا آخرین روزهای عمر آن  حضرت را شامل می شود. نمونه هایی از این سندها عبارتند از: سند صلح مدینه، سند حریم مدینه، نامه های ابوسفیان به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، صلح حدیبیه، نامه به سران کشورها از جمله نجاشی، پادشاه ایران، قیصر روم، حاکم عمان، نامه به سران قبیله ها، افراد و پیروان ادیان تا حجة الوداع. بخش سوم، نامه ها و اسناد دوران حکومت خلفا درباره عزل و نصب ها، تعیین کارگزاران و دستورالعمل های اداری و مالی است. از جمله می توان به نامه های عثمان به علی علیه السلام هنگامی که در محاصره شورشیان قرار داشت و صلح نامه معاویه با علی علیه السلامدر جنگ صفین اشاره کرد. بخش چهارم که به صورت مختصر در پیوست کتاب آمده، شامل چند نامه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهو خلفا برای هم دردی و تسلیت به افرادی از پیروان دیگر

ص:46

ادیان و احکام کارگزاران است. نویسنده در پایان، فهرستی از واژه ها و اصطلاحات به کار رفته در این نامه ها و پیمان ها را همراه با فهرست اعلام و منابع و سندهای کتاب آورده است.

سپس مختصری از تاریخ نیاکان رسول خدا صلی الله علیه و آله، تاریخ چهل ساله پیش از بعثت و همچنین شرح حوادث سیزده ساله پس از بعثت را می آورد و با طرح مسئله هجرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله پایان می پذیرد. تقریبا 84 سوره از قرآن در این کتاب، ترجمه و ترتیب تاریخ نزولشان درج شده است. کتاب پیامبری و جهاد نیز به شرح جنگ های آن حضرت می پردازد. همچنین در آغاز کتاب پیامبری و حکومت، ترجمه سوره فاتحه و لشکرکشی به سرزمین بنی لحیان آمده است. بعضی از عنوان های این کتاب عبارتند از: صلح حدیبیه، غزوه خیبر، جنگ موته، فتح مکه، جنگ حنین، طائف و تبوک. این کتاب با بررسی حجة الوداع و بیماری و رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به پایان می رسد.

اول، 1368، 320 صفحه.

این اثر، ترجمه کتاب _الرسول _صلی الله علیه و آله و الحرب النفسیه است. نویسنده در این کتاب به بیان جنگ های روانی مشرکان و دشمنان پیامبر علیه آن حضرت پرداخته است. وی با بیان رویدادهای مختلف زندگی پیامبر، به شگردها و روش های گوناگون مشرکان برای مقابله با آن حضرت اشاره داشته و با آوردن نمونه های بسیاری از آنها، برخورد پیامبر با این شگردها و خنثی کردن جنگ روانی دشمنان را توصیف کرده است. برخی شیوه های جنگ روانی علیه پیامبر چنین بوده است: هیاهوی گمراه  کننده و یاوه های پوچ، تلاش فراوان برای بازداشتن مردم از حق، هجوم تبلیغاتی کاذب، اظهار تمایل به حفظ منافع مادی، تطمیع، بهره گیری از عواطف و احساسات، ایجاد تفرقه بین مؤمنان، ظاهرفریبی (مثل ساختن مسجد ضرار)، پیوستن منافقان به دشمنان، به راه انداختن شایعه های دروغین و تهمت های ناروا علیه مؤمنان، شایعه پراکنی درباره کشتن پیامبر در جنگ احد، افشای نقاط ضعف یا قوت مسلمانان، مسخره کردن پیامبر و پیروان ایشان، ادعاهای باطل (مثل اینکه پیامبر باید فرشته باشد یا قرآن باید یک دفعه نازل شود)، خواستن تعجیل عذاب بر خودشان و مواردی دیگر.

در بخش روش های مقابله به مثل پیامبر با دشمنان نیز به این عنوان ها می توان اشاره کرد: اهمیت نیروی عقیده، نور توکل، حفظ آمادگی و بسیج نیروها، شناخت  دشمنان، روش ها و تاکتیک های آنان، رفتارهای روان شناسانه مانند مخاطب قرار دادن فطرت و عقل، تشویق و توبیخ، باز کردن راه توبه، دعوت اسلام به صلح و آرامش، ایجاد ترس و وحشت در دل دشمنان، مانور سیاسی - مذهبی در مقابل دشمن، ایجاد روابط دوستانه و خطابه و سخنرانی. نویسنده در مورد هر یک از این عنوان ها، از آیات نازل شده در آن مورد یا واقعه تاریخی مربوط به آن، شواهدی نقل کرده

ص:49

است.

در این کتاب، جنگ از نظر فلسفی و آیینی بررسی می شود که آن آیین، خود، پدیده  محیطی تاریک و آلوده و مردمی بی فرهنگ بوده است؛ یعنی عصر جاهلیت در جزیرة العرب. در این کتاب، نبردهای حضرت محمد صلی الله علیه و آلهبا دانش روز بررسی شده است. ویژگی ها و برتری هایی را که یک فرمانده از یک سو، از نظر روانی و نمونه بودن، شکیبایی زیر فشار سنگین و کوبنده میدان رزم و از سوی دیگر، از نظر روشن بینی، داد و کوشش در راه آسایش مردم سرزمین هایی که کشورشان گشوده شده و نیز پای مردی بی مانند در کار انضباط، بسیج تدارکات، حفظ مقررات حقوقی و موازین اخلاقی و طرح های آماده باش نیروی جنگی و کارآیی جنگ کنندگان باید داشته باشد، در وجود آن حضرت می یابیم که برای ارتشیان و دیگران آموزنده است. پس از سرآغاز و پیش گفتار، مطالب کتاب در سیزده گفتار و چندین زیرمجموعه تنظیم شده است. عنوان های برخی از گفتارها عبارتند از: گوشه هایی از زندگی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، جنگ، نبرد احد، نبرد خندق، دشمن خانگی، پیمان حدیبیه. بخش پایانی کتاب نیز «یادآوری» عنوان گرفته است که به مطالبی چون ایرانیان و کعبه، دبیران پیامبر و جنگ ذیقار می پردازد.

 

موسوی گرمارودی، سیدمحمد صادق، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1381، 287 صفحه، رقعی.

در بررسی تاریخ زندگانی رسول مکرم اسلام، ناآشنایی با تاریخ جاهلیت و روزگار پیش از ولادت حضرت ختمی مرتبت، مشکلات فراوانی را برای مردم به ویژه جوانان ایجاد می کند. به همین دلیل، نویسنده، دوران جاهلیت و آنچه را در تاریخ صدر اسلام، آگاهی از آن ضروری احساس شده، شرح داده است، نه چندان مفصل که خود کتاب مستقلی باشد و نه چندان فشرده که نامفهوم باقی بماند. در فصل اول ذیل عنوان «سال های قبل از تولد دوران جاهلیت»، به شرایط اجتماعی، آداب، رسوم، آیین، مناسبت ها، اقوام و قبایل و رویدادهای جاهلیت پرداخته و در بخش دوم از این فصل به نام «خاندان وحی»، تاریخ نیاکان خانواده وحی از جمله: هاشم، عبدالمطلب، عبداللّه و آمنه، مادر آن حضرت را بررسی کرده است. سپس با اشاره به میلاد پیامبر عظیم الشأن اسلام و بررسی دوران کودکی و نوجوانی، تجارت، ازدواج و بشارت های پیامبران گذشته به ظهور آخرین پیام آور الهی، برخی فضایل و سجایای آن حضرت را برشمرده است. در پایان کتاب نیز با عنوان «ضمایم» به موضوع هایی چون: جنگ های فجار، پیمان (حلف الفضول)،  جویندگان دین جدید، بازسازی خانه توحید، فصاحت رسول خدا صلی الله علیه و آلهو تفاوت کلام آن حضرت با آیات قرآنی، خلاف گویی مستشرقین و

ص:52

خصوصیات اخلاقی پیامبر پرداخته است.

نویسنده برای هر جلد از مجموعه پیامبر، یک نام مستقل برگزیده است. در جلد نخست این کتاب به نام «در سپیده دم»، پس از اشاره به ماجرای حفر زمزم و تصمیم عبدالمطلب مبنی بر قربانی کردن عبداللّه، سرگذشت حضرت ابراهیم را به تصویر کشیده و در پایان، زندگی نامه عبداللّه، پدر پیامبر اسلام را شرح داده است.

امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1379، 388 صفحه، رقعی.

چهارمین کتاب از مجموعه «پیامبر» دربردارنده حکایت ها و نوشته هایی است درباره پیامبر، صحابه و برخی حوادث تاریخ صدر اسلام که عنوان برخی از آنها بدین قرار است: عمار بن یاسر و خانواده اش، بلال؛ برده سیاه، اعجاز قرآن، ابوجهل  می خواهد پیامبر را بکشد، حادثه شگفت عقبه، سه سؤال از پیامبر، از علی بشنو و داستان نعمان بن منذر.

سال های پایان اقامت پیامبر در آن شهر و برخوردهای مشرکان با پیامبر از جمله مطالب کتاب است.

امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1379، 334صفحه، رقعی.

نویسنده در این مجلد، به بررسی دوره زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه و تحلیل حوادث این دوره از ابتدای هجرت تا ازدواج حضرت علی علیه السلام و دلیل ازدواج های پیامبر بعد از وفات حضرت خدیجه پرداخته است. رفتار سیاسی پیامبر با یهودیان، بحث های اعتقادی پیامبر با یهودیان، متون قراردادهای سیاسی و توطئه یهود از دیگر مطالب کتاب است. همچنین نویسنده با بیان ماجرای پیمان برادری میان مسلمانان و برادری پیامبر با علی علیه السلامو خواستگاری صحابه از حضرت فاطمه علیهاالسلام، به نقد و بررسی برخی روایات پرداخته است.

امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1379، 356صفحه، رقعی.

«فروغ ایزدی»، یازدهمین کتاب از مجموعه «پیامبر» به شرح و بررسی بخش هایی از تاریخ اسلام اختصاص دارد. در این کتاب، نگارنده با استناد به آیات قرآن، روایات و دیدگاه های تاریخی علمای اهل تسنن و تشیع، قسمتی از تاریخ دوره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله را تشریح می کند. این مطالب در قالب داستان بازگو شده است. برخی موضوع های کتاب عبارتند از: تهیه آب توسط علی علیه السلام برای پیامبر و سپاه در جنگ بدر، نزول فرشتگان در جنگ بدر، ستاره های بدر، کیفر شوم، زخمی شدن ابوجهل، محبت و رحمت پیامبر بر ابوجهل و آزادسازی ابوعزه (شاعری که در جنگ بدر اسیر شده بود).

امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1379، 272صفحه، رقعی.

نویسنده در سیزدهمین جلد از مجموعه حاضر، با بررسی دلایل ایجاد جنگ احد، رویدادهایی را که به جنگ انجامید، شیوه رویارویی لشکریان اسلام و کفر و  سرپیچی جمعی از سپاه اسلام و همچنین شهادت تعدادی از بهترین یاران پیامبر اسلام را به تفصیل بیان می کند. وی از شکسته شدن ابهت مشرکان در جنگ بدر و حس انتقام گیری قریش، به عنوان عوامل اصلی آغاز نبرد احد نام می برد. نحوه شکل گیری و آرایش دو سپاه اسلام و مشرکین، داستان حنظله، پرچم داران سپاه قریش و سپاه اسلام، قضیه ذوالفقار آسمانی حضرت علی علیه السلام و جانبازی های آن حضرت در احد از جمله مطالب این کتاب است. بخش های پایانی کتاب به شهادت مصعب (پرچم دار سپاه اسلام) و شهادت حمزه سیدالشهدا اختصاص یافته است.

امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1379، 288صفحه، رقعی.

پانزدهمین نوشتار از مجموعه کتاب های «پیامبر» با عنوان «خندق، حماسه جاودانه حق» به چاپ رسیده است. نگارنده در این کتاب با استناد به منابع تاریخی، تحلیلی از جنگ احزاب و حوادث پس از آن را در قالب داستان، فراهم آورده است. حادثه رجیع، حادثه بئرمعونه، حادثه بنی نضیر، غزوه بنی نضیر، مأموریت جنگی ذات الرقاع، غزوه دومة الجندل، جنگ احزاب یا خندق، فریب یهودیان و پیمان شکنان، نام فصل های کتاب است. در پایان، رویارویی دو قهرمان از لشکر شرک، عمر بن عبدود و شهسوار اسلام؛ علی علیه السلامدر غزوه خندق تشریح شده است.

مسلمانان بر سپاه یهود و نیز حماسه امام علی علیه السلام در این جنگ اختصاص دارد. سقوط فدک و بخشیدن آن به حضرت زهرا علیهاالسلام و پی آمدهای آن از دیگر مطالب کتاب است.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، بازگو و به چگونگی عقب نشینی مسیحیان در برابر مسلمانان اشاره شده است. در این جلد، برخی رویدادهای صدر اسلام، چالش های مسلمانان و مسیحیان و منازعات گوناگون پس از پیامبر، با استناد به متون مختلف به تفصیل بررسی شده است.

پدر حضرت رسول اشاره کرده است. در بخش های دیگر نیز پس از ذکر ولادت و پرورش پیامبر، سفر پیامبر به شام، شرکت پیامبر در جنگ فجار، شرکت پیامبر در پیمان جوان مردان قریش (حلف الفضول)، ازدواج با حضرت خدیجه علیهاالسلام، ولادت حضرت علی علیه السلام، نصب حجرالاسود توسط پیامبر، فرزندان پیامبر و دین پیامبر پیش از بعثت، به بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله پرداخته و با نگاهی به احادیث بعثت و اظهار ایراد به احادیث بعثت، واقعیت بعثت از دیدگاه شیعه را بیان کرده است. موضوع هایی مانند: علی علیه السلام؛ نخستین کسی که به پیامبر ایمان آورد، آشکار شدن دعوت پیامبر، یاری جستن قریش از یهود مدینه در مبارزه با قرآن، جاذبه قرآن، مهاجرت مسلمانان به حبشه، نمایندگان قریش در تعقیب مهاجرین و گفت وگوی هیئت اعزامی قریش با نجاشی، مسلمان شدن هیئت اعزامی نصارای حبشه، گرایش حمزه؛ عموی پیامبر به اسلام، اسلام آوردن عمربن الخطاب، وفات ابوطالب و حضرت خدیجه علیهاالسلام، سفر پیامبر به طائف، بیعت گروهی از اهل مدینه با پیامبر، دومین بیعت اهل مدینه با ایشان، چاره جویی قریش برای جلوگیری از مهاجرت پیامبر، حمله به خانه پیغمبر، ایثار و فداکاری علی علیه السلامنسبت به پیغمبر و هجرت پیامبر به مدینه، مطالب بخش های پایانی کتاب را تشکیل می دهد. نویسنده در پایان، بحث کوتاهی درباره معراج از دیدگاه علمی آورده است. روش نگارش این کتاب بیشتر به شکل نقل رویدادها و در برخی موارد، همراه با تحلیل است.

این اثر مروری است بر تاریخ جزیرة العرب پیش از اسلام تا بعثت پیامبر و خلافت علی علیه السلام. کتاب که محصول درس های دانشگاهی نویسنده است، با نگاهی به گذشته  مسلمانان و ظهور اسلام، رخدادهای آن دوران را بررسی می کند. این اثر با شیوه گزارشی _ تحلیلی و با بهره گیری از منابع شیعه و در مواردی هم اهل سنت به نگارش درآمده است. نویسنده برای اینکه دورنمایی از ضرورت بعثت پیامبر در جزیرة العرب و آثار آن را به نمایش بگذارد، دو فصل از بخش نخست کتاب را به جزیرة العرب و جغرافیای آن، اوضاع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی زندگی اعراب، وجود اقلیت های دینی و ظهور تمدن در آن سرزمین اختصاص داده و آن گاه به شرح زیست نامه پیامبر پرداخته است. سه فصل از بخش نخست کتاب، سرگذشت پیامبر از تولد تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت است و در آن، نکات و رخدادهای قابل توجه دوران عمر 63 سال پیامبر تبیین شده است. بخش دوم کتاب، از رحلت پیامبر و بازتاب های آن آغاز می شود. در این بخش که در سه فصل سامان یافته، به ماجرای ردّه، سقیفه، فدک، حوادث دوران خلیفه نخست، خلافت خلیفه دوم، فتوحات اسلامی، سیره عمر در تقسیم بیت المال و عثمان و ویژگی های وی پرداخته شده است. خلافت امام علی علیه السلام و ماجرای جنگ های آن حضرت با ناکثین، قاسطین و مارقین و جریان های رو در روی امام و ویژگی های آنها و شهادت امام و خلافت امام حسن مجتبی علیه السلام، پایان بخش کتاب و فصل پایانی بخش دوم آن است.

تاریخ در پیوند با زمان و انسان معنا می یابد و حتی تأثیر تاریخ و گذر زمان نه تنها در یک فرد که در ملت ها و نژادها روشن است. باید اندیشید و در نهایت به داوری نشست. نویسنده با همین اندیشه، می خواهد دفتر قطور تاریخ را به رویمان بگشاید و از اسلام بنویسد. وی این مجموعه را در پنج بخش اصلی و شانزده فصل تدوین کرده است و می کوشد تا برای هر یک از حوادث عصر نبوی، منابع جداگانه و متنوعی بیاورد. همچنین با بیان شواهد قرآنی و حدیثی، حوادث را از شکل  گزارش صرف بیرون آورده و به تحلیل و بررسی مناسب برخی از آنها پرداخته و به شبهه های مربوط به هر موضوع نیز توجه کرده است.

مهم ترین عنوان های کتاب عبارتند از: جزیرة العرب (موقعیت جغرافیایی، اجتماعی و تمدنی)، صفات و روحیات عرب، ادیان و مذاهب در شبه جزیره عربستان و اطراف آن، محمد صلی الله علیه و آله از تولد تا بعثت، کودکی و نوجوانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، جوانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، از بعثت تا هجرت، دعوت علنی، پی آمدهای مخالفت قریش و اقدامات آنان، همسران پیامبر، اقدامات اساسی پیامبر اسلام در مدینه، تشکیلنیروهای رزمی اسلام و از دعوت جهانی تا رحلت پیامبر اسلام.

رسوم دوران جاهلیت، به عقاید و دیدگاه های اعراب آن دوره پرداخته و سپس به زندگانی پیامبر اسلام اشاره کرده است. مبارزات آن حضرت با مشرکان در مکه، جنگ ها و تشریع احکام در مدینه و حوادث پیش آمده در مدینه در مدت ده سال زندگانی پیامبر، از دیگر مطالب کتاب است. وی در پایان به ارتداد مسلمانان پس از وفات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و زمینه های پیدایش حوادثی چون سقیفه بنی ساعده و تبدیل حکومت اسلامی به سلطنت اموی اشاره کرده است.

3. افزون بر نقل حوادث، تجزیه و تحلیل وقایع نیز انجام گرفته و علل پیروزی ها و شکست ها در جنگ های زمان پیامبر اسلام بررسی شده است. به حرکت های ضد اسلامی یهود و منافقان و مشرکان نیز پرداخته است.

4. آیات قرآنی را به مناسبت شأن نزول، در وقایع تاریخی آورده است.

5. تاریخ قمری را با تاریخ شمسی تطبیق داده است تا موقعیت فصلی نبردها و حوادث صدر اسلام به خوبی مشخص شود.

6. فاصله و طول مسیر حرکت ها، محل و موقعیت بعضی نبردها و حوادث از مدینه با کیلومتر مشخص شده است.

7. اسامی و اعلام اعراب گذاری شده است تا تلفظ صحیح آن برای خواننده آسان باشد.

8. مطالب این کتاب، درس بندی شده و در پایان هر درس، پرسش هایی مطرح گشته است.

29. تاریخ اسلام: زندگانی پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله

سبحانی، جعفر، قم، انتشارات خرم، چاپ اول، 1378، 359 صفحه، وزیری.

این اثر، کاوشی در تاریخ زندگانی رسول اعظم صلی الله علیه و آله و خلفای نخستین و امام علی علیه السلام است که بیشتر به شیوه گزارش نگارش یافته است. نویسنده در مقدمه، با تبیین  تاریخ نگاری نقلی و تحلیلی، به انتقاد از شیوه تحلیل تاریخی برخی تاریخ نگاران و خاورشناسان می پردازد. متن کتاب در دو بخش تاریخ پیامبر و تاریخ خلفا تنظیم شده است. مهم ترین عنوان های کتاب عبارتند از: اوضاع جغرافیایی عربستان، اوضاع اجتماعی و اخلاقی عمومی عرب در دوره قبل از بعثت، علم و دین در حجاز، دولت های حیره و

ص:67

غسان، پدر و نیاکان پیامبر، پیامبر از ولادت تا جوانی، پیمان حلف الفضول، سفر به شام، ازدواج با خدیجه و دیگر حوادث دوران جوانی رسول اکرم صلی الله علیه و آله، آیین پیامبر پیش از بعثت، بعثت پیامبر، دعوت سرّی، دعوت خویشاوندان و دعوت عمومی، مهاجرت عده ای از یاران پیامبر به حبشه، نقشه های مشرکین بر ضد پیامبر، وفات ابوطالب و خدیجه علیهاالسلام، معراج پیامبر و پاسخ به پرسش هایی پیرامون آن، سفر به طائف، پیمان عقبه، مهاجرت به مدینه، حوادث سال های حضور پیامبر در مدینه و اقدامات آن حضرت، جنگ ها و فتوحات پیامبر، نحوه برخورد پیامبر با غیرمسلمان ها و منافقین، داستان مسجد ضرار، رسالت جهانی پیامبر و دعوت سران قبایل و کشورها به اسلام، پیمان ها و صلح نامه های پیامبر، حجة الوداع، واقعه غدیر و نصب علی علیه السلام به جانشینی پیامبر، وداع و وفات رسول اکرم صلی الله علیه و آله، خلافت  ابوبکر و عمر، فتح ایران و عوامل آن، خلافت عثمان، بررسی دوران امامت علی علیه السلام، نبرد علی علیه السلام با ناکثین، قاسطین و مارقین.

نزول قرآن،  عکس العمل قریش نسبت به پیغمبر اسلام، مهاجرت به حبشه و طرح محاصره بنی هاشم. در بخش سوم، از حوادثی سخن به میان می آید که در زمان پیامبر و در شهر مدینه روی داده است. برخی از این حوادث عبارتند از: تغییر قبله، جنگ بدر، جنگ احد، غزوه با یهود بنی نضیر، غزوه خندق، فتح مکه و جنگ تبوک. کتاب با مطالبی درباره سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و نیز سخنان آن حضرت به پایان می رسد.

هرچه بهتر پژوهشگران فراهم آمده است.

از اجداد پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله تا غزوه تبوک و بیست و چهار وفد از وفودی که پس از آن غزوه به حضور حضرت رسیدند، گزارش کرده است. به دلیل درگذشت نویسنده، بعضی از حوادث مهم سال های اخیر تاریخ آن حضرت از جمله حجة الوداع، واقعه غدیرخم و نیز وفات پیامبر از قلم افتاده است. نویسنده  در کمتر از یک سوم کتاب، افزون بر اشاره به ویژگی ها و سرگذشت قریش و اجداد پیامبر، به زندگانی پیامبر در دوران مکه و گرفتاری های آن حضرت در برخورد با قریش پرداخته است. بقیه مطالب به حوادث دوران مدینه به ویژه سریه ها، جنگ های متعدد آن حضرت با قریش و یهودیان و نقشه های مخالفان اسلام مربوط است که به ترتیب سال، تنظیم و گزارش شده است. ضبط و ثبت دقیق و اعراب گذاری اعلام و مکان ها و مستندسازی محتوای مطالب و گزارش ها به منابع تاریخی و سیره ای دست اول از ویژگی های این اثر است. دکتر ابوالقاسم گرجی نیز در تجدیدنظر و اضافات خود افزون بر نوشتن چند مقدمه بر چاپ مکرر این کتاب و بیان مزایای هر یک از چاپ ها، به برخی انتقادها نسبت به گزارش های نویسنده اشاره کرده و توضیح داده است. در پایان کتاب، سیاهه آیات، احادیث، اعلام، قبایل، مکان ها، اشعار و غزوات مورد اشاره نویسنده آمده است.

یادآوری می شود چکیده این کتاب با نثری روان با عنوان زیر به چاپ رسیده است: چکیده تاریخ پیامبر اسلام، با تخلیص: جعفر شریعتمداری، تهران، بنیاد پژوهش های اسلامی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، چاپ اول، 1378، 244 صفحه، وزیری.

حسینی ادیانی، ابوالحسن، قم، انتشارات انوار الهدی، چاپ اول، 1375، 300 صفحه، رقعی.

نویسنده در بخش اول، با ذکر ضرورت طرح مباحث تاریخ اسلام با عنوان «کلیاتی پیرامون تاریخ اسلام»، از موضوع هایی چون اقسام تاریخ، فایده مباحث تاریخی، تاریخ از دیدگاه قرآن، گستره تاریخ اسلام، آغاز نگارش تاریخ اسلام، نقش  دانشمندان شیعه در تدوین تاریخ اسلام و منابع بررسی های تاریخی یاد کرده است. در بخش دوم، به تاریخ طبیعی، سیاسی و انسانی جزیرة العرب، موقعیت جغرافیایی جزیرة العرب، حجاز و منطقه شمالی و غربی، منطقه مرکزی و شرقی و منطقه جنوبی و یمن پرداخته است.

در بخش سوم، اجداد و نیاکان رسول خدا صلی الله علیه و آله و ایمان آن حضرت و والدین ایشان به توحید _ پیش از مبعث _ مطرح شده است. در بخش چهارم، از ولادت تا ازدواج حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در قالب موضوع هایی چون: میلاد رسول خدا صلی الله علیه و آله، ارهاصات و تحلیلی پیرامون آن، رحلت مادر و جدّ پیامبر، سفر اول آن حضرت به شام، حلف الفضول، سفر دوم ایشان به شام و تحلیلی پیرامون این دو مسافرت بیان شده است. در بخش پنجم، از ازدواج تا بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله و مسائلی چون ازدواج آن حضرت با حضرت خدیجه علیهاالسلام و عوامل آن، شخصیت حضرت خدیجه علیهاالسلام و... مطرح گشته است. نویسنده در بخش ششم برای بررسی وضعیت عرب جاهلی قبل از اسلام، با بیان موضوع هایی چون: مفهوم جاهلیت و حدود زمانی و مکانی آن، حیات سیاسی و اجتماعی عرب جاهلی، حیات دینی و شریعت عملی عرب جاهلی، به دین های موجود در جزیرة العرب پیش از اسلام شامل یهودیت، مسیحیت، مجوسیت، آیین

ص:72

صائبین، دهریت و حنفیّت اشاره داشته و خصلت های روحی و اخلاقی عرب جاهلی، قوانین مدنی، حقوق زنان و فرزندان، خرافه و خرافه پرستی و وضعیت عمومی جهان قبل از بعثت را بررسی کرده است. در بخش هفتم که به بعثت تا هجرت پیامبر اختصاص دارد، پس از ذکر بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله و تحلیلی پیرامون آن، از پیشگامان در اسلام و ایمان، انذار عشیرة و دعوت عمومی، تهدیدات و تطمیع های قریش، مقابله جدی قریش با اسلام، احتجاجات مشرکین با رسول خدا صلی الله علیه و آله، آغاز گشایش و هجرت به حبشه، تحریم اقتصادی و محاصره در  شعب ابوطالب، رحلت ابوطالب و خدیجه علیهاالسلام، دعوت قبایل، سفر رسول خدا صلی الله علیه و آله به طائف، کارنامه اسلام در مکه، زمینه های اسلام مردم مدینه، آغاز اسلام مردم مدینه و انگیزه آن، هجرت مسلمانان به مدینه، لیلة المبیت و هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه یاد شده است. این کتاب به دوران پس از مکه نپرداخته و از زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدینه و حوادث آن دوران و جنگ های پیامبر یاد نکرده است. در نگارش این اثر، به نقل وقایع تاریخی بسنده شده و در برخی موارد نیز با تحلیل نگارنده همراه است.

اثر حاضر، ترجمه کتاب _موسوعة التاریخ الاسلامی_ اثر آقای محمدهادی یوسفی غروی از تاریخ نگاران و کتاب شناسان صاحب نام حوزه علمیه قم و نجف است. وی پس از بیست سال و اندی تحقیق و تدقیق، کتاب ارزشمند «موسوعة التاریخ الاسلامی» را به جامعه علم و ادب تقدیم داشته است. این کتاب در چهار مجلد با عنوان «تاریخ تحقیقی اسلام» با توجه به شأن نزول آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام به فارسی برگردان شده که از ویژگی های زیر برخوردار است:

1. از آنجا که کتاب های تاریخی تحت تأثیر سیاست های حکومت های وقت به نگارش درآمده اند، کاستی ها و تحریف های فراوانی دارند. در تألیف این مجموعه، از قرآن به عنوان یک منبع متقن و مستدل و تحریف ناپذیر برای بررسی و تحلیل حوادث زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله استفاده شده و شأن نزول آیات نازل شده درباره حوادث مختلف بیان گشته است.

 2. نویسنده در بررسی و پژوهش بیست ساله خود از روش علمی مخصوصی در علم تاریخ استفاده کرده و کوشیده است علت تناقض نصوص یا تحریف های انجام شده را ریشه یابی و تحلیل کند.

3. با عنایت به اینکه «اهل البیت أدری بما فی البیت» هستند، نویسنده کوشیده است تا از روایات ائمه اطهار علیهم السلام پس از بررسی سند و دلالت در تبیین و تحلیل حوادث صدر اسلام استفاده کند. ایشان با استدلال و منطق و روش علمی و تحقیقی در علم تاریخ، بسیاری از فضایل جعل شده برای برخی اشخاص را زیر سؤال می برد.

4. در طول تاریخ، شبهه های بسیاری درباره اسلام و قرآن به ویژه درباره

ص:74

شخصیت والای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ایجاد شده که نویسنده در جای مناسب، با استدلال و برهان و به ویژه با استفاده از قرآن، به این شبهه ها پاسخ داده است.

5. این کتاب، برخلاف مرسوم، تنها جمع آوری و تبویب گزارش های تاریخی از کتاب های مختلف نیست، بلکه نویسنده کوشیده است هرگونه حادثه ای را تبیین کند تا چراغی برای راه آیندگان باشد.

6. نویسنده تلاش کرده است از منابع دست اول استفاده کند و در این میان، عنایت ویژه ای به منابع شیعی داشته است.

نویسنده در جلد اول با بحث درباره مطالعه و تحقیق در تاریخ اسلام، روش های تاریخی درباره سیره را تحلیل و نقد کرده است. سپس اوضاع فرهنگی و عقاید و رسوم عصر جاهلیت (حوادث و تاریخ قبل از اسلام)، مراحل زندگی و نشو و نمای نبی اکرم صلی الله علیه و آله، زمینه های بعثت و مراحل دعوت پنهان و آشکار پیامبر را با بهره گیری از آیات و روایات و متون تاریخی بیان داشته است.

جلد دوم این مجموعه که شامل شرح و تحلیل وقایع صدر اسلام است، عصر نبوت تا پایان سال دوم هجرت نام دارد و این مطالب در آن آمده است: تاریخ معراج  و اسراء، هجرت اول، هجرت به طائف، بیعت عقبه و انتشار اسلام در مدینه، توطئه برای قتل نبی اکرم صلی الله علیه و آله و مهم ترین حوادث سال اول و دوم هجری.

موضوع های جلد سوم که عنوان آن حوادث سال سوم تا ششم هجرت است، عبارتند از: مهم ترین حوادث سال سوم هجری چون: واقعه ذی قار،

ص:75

میلاد امام حسن علیه السلام، جنگ احد، خطبه رسول اللّه صلی الله علیه و آله، جایگاه علی علیه السلام، غزوه حمراء الاسد، احکام ارث و...؛ مهم ترین حوادث سال چهارم هجری: غزوه رجیع، غزوه بنی نضیر، غزوه ذات الرقاع، وفات فاطمه بنت اسد، میلاد امام حسین علیه السلام، ازدواج پیامبر با ام سلمه؛ مهم ترین حوادث سال پنجم هجری: غزوه خندق، درباره سلمان فارسی، پیمان شکنی بنی قریظه، غزوه بنی قریظه، واجب شدن حجاب و...؛ مهم ترین حوادث سال ششم هجری: غزوه بنی لحیان، غزوه دومة الجندل، غزوه ذات السلاسل، غزوه بنی المصطلق، صلح حدیبیه، بیعت رضوان، فرستادگان پیامبر به سوی پادشاهان و... .

عنوان جلد چهارم، حوادث سال هفتم تا یازدهم هجرت است. در این مجلد، مهم ترین حوادث سال هفتم تا سال یازدهم هجری بررسی شده که مهم ترین عنوان های آن بدین قرار است: نزول سوره دهر در ذی الحجة، ساختن منبر پیامبر، غزوه موته، سفارش های خاص پیامبر، نزول سوره طلاق، نقض صلح نامه حدیبیه به وسیله قریش، خروج رسول خدا صلی الله علیه و آلهبه سوی مکه، غزوه خیبر، موضع گیری یهودیان مدینه، مصالحه یهودیان قلعه های سه گانه با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، قضیه فدک، ارسال نامه به کسری، حرکت پیامبر به سوی طائف، غزوه تبوک، جانشینی علی علیه السلام در مدینه، مستجاب شدن دعای پیامبر، مباهله با اسقف های نجران، مرگ ابراهیم فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله، نزول دستور برای انجام حج، حرکت برای حجه الوداع، ورود پیامبر به مکه، ملحق شدن علی علیه السلام به رسول اللّه صلی الله علیه و آله، خطبه پیامبر پس از انجام  عمره، آیه های ولایت

ص:76

و تبلیغ، وصیت پیامبر به علی علیه السلام و تاریخ وفات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و... .

کتاب حاضر با عنوان های تاریخ شخصیت پیامبر اسلام و تاریخ مجاهدت پیامبر اسلام چاپ شده بود که اکنون به صورت یک مجموعه منتشر شده است. بخش های دوازده گانه کتاب عبارتند از: عرب پیش از اسلام، طهارت اجداد پیامبر و شرح حال آنان، ولادت پیامبر، عصمت پیامبر، مهاجرت اصحاب پیامبر به حبشه، دعوت پیامبر، اتحاد انصار و مهاجران، تعلیمات پیامبر، تعامل پیامبر با مسلمانان، سیره پیامبر، شبهات و اعتراضات دشمنان اسلام، رحلت پیامبر و پی آمدهای آن و خلافت پس از پیامبر.

مآخذ فراوان باید به قرآن و نهج البلاغه استناد کرد.

کتاب از پنج بخش و فصل های متعدد تشکیل شده است. در بخش اول، ویژگی های جغرافیایی و مشخصات طبیعی شبه جزیره عربستان و هر یک از نقاط آن، ویژگی های اجتماعی و انسانی اقوام عرب و خاستگاه آنان، حیات اقتصادی، ادیان عربستان جنوبی و شمالی، خداپرستی در جامعه حجاز و باورهای خرافی عرب جاهلی را آورده است. بخش دوم به حوادث زندگی پیامبر از تولد تا بعثت اختصاص دارد. در بخش سوم، تاریخ اسلام در دوره مکی را با گزارشی از آشکار ساختن بعثت، کیفیت نزول اولین آیات وحی، واکنش های قریش، مهاجرت مسلمانان به حبشه و پیمان عقبه و سرانجام، هجرت به یثرب شرح داده است. سپس به اسلام در دوره مدنی؛ یعنی پس از هجرت می پردازد که در آن با موضوع هایی چون: ارکان نظام  اسلامی، قوانین اجتماعی، حکومت و تأسیس دولت، اتحاد سیاسی، تغییر قبله، وجوب زکات و روزه و غزوات بدر، احد، حمراء الاسد، وحدت با اهل کتاب و آنچه در ده سال آخر بعثت رخ داده است، روبه رو می شویم. در بخش پایانی نیز روابط پیامبر با بزرگان یهود و قراردادها و جنگ های مختلف با آنان، وضعیت زندگی و طبقات اجتماعی یهودیان، فتح مکه، غزوه تبوک، حجة الوداع و جانشینی علی علیه السلام و سپس رحلت به سوی رفیق اعلی را بیان کرده است.

مختصری درباره تقسیم بندی تاریخ و روش تحقیق در آن و همچنین منابع شناخت در تاریخ نقلی مطالبی بیان می دارد. سپس به موضوع هایی چون: ادیان شبه جزیره عربستان پیش از پیامبر، محمد بن عبداللّه، دوره نوجوانی نبی اکرم صلی الله علیه و آله، حوادث دوره نوجوانی و اعجاز، بعثت تا هجرت، واقعه غدیر، امّی بودن پیامبر از منظر کتاب و سنّت و عقل و شواهد تاریخی و... می پردازد.

در مدینه نازل شده است، جنگ بدر، جنگ احد، جنگ بنی نضیر، جنگ خندق،... فتح مکه، فرماندهان دسته ها و لشکرها، نامه های رسول خدا صلی الله علیه و آله به پادشاهان مجاور، فرستادگان عرب که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله می آمدند، نامه های رسول اکرم صلی الله علیه و آلهبه قبایل عرب، مباهله با نصارای نجران، زنان رسول خدا، خطبه ها و موعظه های رسول خدا صلی الله علیه و آله، حجة الوداع، غدیرخم، وفات، فاطمه؛ یگانه دختر پیامبر، شمایل رسول خدا صلی الله علیه و آلهو... .

تصویری فراگیر از سیر تاریخی نزول و تشریع آیات الاحکام قرآن ترسیم کرده است. وی با روش نقل و تحلیل، با بیان و تشریح احکام و تبیین نزول قرآن، خواننده را از همین گذرگاه به فضای واقعی عصر رسالت رهنمون می کند.

کتاب در سی و هشت فصل همراه با مقدمه ای تنظیم شده است. نویسنده، اوضاع سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جهان در عصر بعثت و آیین های موجود در جزیرة العرب و جهان از جمله آیین مجوس، مانوی، مزدکی، بودایی، کنفوسیوس و بت پرستی را بررسی کرده است. بررسی سرزمین بعثت، مکان و زمان رسالت، اقوام ساکن در جزیرة العرب، فصل های بعدی کتاب را تشکیل می دهند. نَسَب و خاندان پیامبر، ولادت، کودکی، جوانی و ویژگی های فردی و خصوصیات اخلاقی و انسانی پیامبر قبل از بعثت، فصل های سوم تا ششم کتاب را به خود اختصاص داده است. بشارت های ادیان آسمانی به بعثت پیامبر موعود، بعثت پیامبر، آغاز دعوت، ایمان (آوردن) برخی از اهل مکه به وی، مبارزه پیامبر و پایداری او، تحریم اقتصادی یاران پیامبر و مرگ خدیجه و ابوطالب از دیگر فصل های کتاب است. در فصل سیزدهم، از دو حادثه مهم شق القمر و معراج پیامبر به عنوان دو معجزه آن حضرت یاد شده است. آن گاه از گسترش اسلام، ماجرای مباهله، اسلام انصار، هجرت پیامبر به مدینه و طرح اسلام برای حکومت و واکنش های قریش و دیگر قبایل دینی ازجمله یهود و نصارا، واکنش های مخالفان در قالب جنگ های بدر، احد، حنین،  احزاب، خیبر، فتح مکه و دیگر غزوه ها و سریه ها سخن گفته شده است. تشریح بیشترین بخش احکام شریعت اسلامی، گسترش اسلام و طرح آن در شبه جزیره عربی و پرآوازه شدن اسلام و فراتر رفتن آیین جدید از

ص:82

مرزهای جزیرة العرب با اعزام هیئت ها و نامه نوشتن های پیامبر به فرمانروایان کشورها و رؤسای قبیله ها و سران مذاهب، از دیگر مباحث کتاب است. گزارش آخرین حج پیامبر، وقایع رحلت آن حضرت و همسران پیامبر، آخرین بخش کتاب است.

ابی داوود و فتح الباری)، کتاب را تدوین کرده است.

جالب و احساس برانگیز مطرح کرده است که عواطف هر خواننده ای را تحریک می کند. وی درباره بسیاری از مطالب زندگانی پیامبراعظم صلی الله علیه و آله و رویدادهای دوران آن  حضرت سخن نگفته یا بسیار گذرا و کوتاه از آن گذشته است. چون مطالب، داستان گونه است، نقل مطالب چندان بر ارجاع به منابع متکی نیست، هرچند بدون ارجاع نیز نبوده است.

جاهلیت عرب فراهم گشته است. کتاب با حکایت هایی از دوران کودکی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، ماجرای ازدواج آن حضرت با خدیجه و چگونگی بعثت پی گرفته می شود. به دنبال آن، مهم ترین رخدادهای پس از بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و جنگ های آن حضرت تشریح می شود که عبارتند از: جنگ بدر، جنگ احد، جنگ خندق، جنگ خیبر، نامه به پادشاهان جهان، فتح مکه و  حادثه غدیر. بخشی از کتاب نیز به شرح ویژگی های اخلاقی پیامبر اختصاص دارد. کتاب با معرفی همسران دایمی پیامبر و اصحاب آن حضرت به پایان می رسد.

از اسلام از جمله باورهای دینی نیاکان رسول خدا صلی الله علیه و آله و موقعیت اجتماعی آنان را بررسی می کند. در همین قسمت به مناسبت تصدی مقام پرده داری کعبه از سوی عبدالمطلب، حادثه عام الفیل را شرح می دهد و با گزارش میلاد رسول خدا صلی الله علیه و آله، آن را به پایان می برد.

صلی الله علیه و آلهرا با استناد به آیات قرآن کریم تفسیر کرده است. آغاز دعوت پیامبر اسلام، وضعیت مکه، اولین فعالیت های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در تبلیغ دین اسلام از مباحثی است که نویسنده در این مجلد به شرح و تفسیر آن همت گمارده است.

فروزنده سعادتمند و جعفر کیوانی، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ اول، 1381، 179 صفحه، رقعی.

نویسنده در این جلد، بخشی از زندگانی رسول خدا صلی الله علیه و آله را با بهره گیری از قرآن و روایات اسلامی بررسی می کند. این جلد به دوران تأسیس دولت اسلامی تا غزوه بدر اختصاص دارد. از دیدگاه نویسنده، اقدام رسول خدا صلی الله علیه و آلهدر تشکیل نظام سیاسی و حکومتی کاری است که در میان دیگر پیامبران، نظیری برای آن نمی توان یافت. وی همچنین بنای یک جامعه مدنی در مدینه و کاهش نفوذ سران قبایل آن را از عوامل پیدایش جنگ ها میان رسول خدا صلی الله علیه و آلهو آنان تلقی کرده است. به دنبال آن، گزارشی از چند سریه و غزوه و از جمله غزوه بدر آورده و بر نقش جنگ بدر در تحکیم موقعیت سیاسی و نظامی مسلمانان تأکید ورزیده است.

چیزی به نام جنگ برای جنگ وجود ندارد.  همچنین در شرایطی که جنگ برای هدف انسانی و مشروع ضرورت پیدا می کند، مسلمانان موظف شده اند به قوانین جنگی احترام بگذارند و آن را به خون ریزی و ارضای تمایلات حیوانی خویش بَدَل نسازند.

این اثر، گزارش زندگانی و حوادث رخ داده در طول حیات پیامبر اسلام است. نویسنده به شیوه تاریخی و بدون استناد به منبع خاص، به گزارش زندگانی، نسب، اولاد، معجزات و حوادث زمان حضرت محمد صلی الله علیه و آلهپرداخته است. مطالب کتاب در ده فصل تدوین شده است که عبارتند از: نسب حضرت محمد صلی الله علیه و آله و خلاصه ای از احوال اجداد پیامبر، ولادت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و معجزات آشکار شده، بیان احوال حضرت محمد صلی الله علیه و آله در دوران شیرخوارگی، خلقت و شمایل پیامبر، خلاصه ای از معجزات، وقایع سال های عمر حضرت محمد صلی الله علیه و آله و جنگ های آن حضرت، وفات حضرت محمد صلی الله علیه و آله، اولاد حضرت محمد صلی الله علیه و آله، خویشان و اصحاب. در پایان کتاب، احادیثی از امام موسی کاظم علیه السلام و سخنان حضرت محمد صلی الله علیه و آله و اشعار و قصیده ای در مدح آن حضرت نقل شده است. یادآوری می شود این کتاب، بازنویسی روان  بخشی از کتاب _منتهی الآمال _است.

عنوان های کتاب عبارتند از: بررسی وضعیت جغرافیایی و تاریخ عربستان، جهان در عصر بعثت، اجداد و پدر و مادر پیامبر، خصال و فضایل رسول اکرم صلی الله علیه و آله، ازدواج پیامبر با خدیجه و دیگر حوادث دوران جوانی آن حضرت، بعثت پیامبر، نزول قرآن، نویسندگان، نسخه ها و جمع کنندگان قرآن، بحثی پیرامون معجزه، ماجرای شعب ابی طالب، مهاجرت عده ای از مسلمین به حبشه، وفات ابی طالب و خدیجه، هجرت پیامبر به مدینه، اقدامات و سیره فردی و حکومتی رسول اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه، جنگ ها، فتوحات و صلح نامه های پیامبر، وفود اعراب، چگونگی رفتار پیامبر با غیرمسلمان ها و منافقین، داستان مباهله، غدیر خم و نصب حضرت علی علیه السلام به جانشینی پیامبر، داستان قلم و دوات و جیش اسامه و فرزندان پیامبر.

و مباحثی مربوط به دوران کودکی آن حضرت تشریح شده است. ازدواج پیامبر با خدیجه کبرا و ماجراهای پس از آن تا بعثت نیز بیان شده و به همین مناسبت، شرح حال کوتاهی از خدیجه علیهاالسلام نگاشته شده است. فصل بعدی کتاب، به مباحث بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله اختصاص یافته و چگونگی نزول وحی، نخستین اسلام آورندگان، عکس العمل مشرکان در برابر دعوت پیامبر، دفاع ابوطالب از آن حضرت، هجرت مسلمانان به حبشه، معراج پیامبر و پیمان عقبه اول و دوم، تشریح و تبیین شده است. فصل پنجم، مربوط به هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه و رخدادهایی است که پس از ورود به آن شهر و اقدامات آن حضرت در آنجا صورت گرفته است. غزوه بدر و دیگر غزوه های پیامبر، جنگ احد و حوادث سال چهارم هجرت نیز از جمله مباحثی است که در چند فصل پی گیری شده است. در فصل نهم، حوادث سال پنجم، به ویژه غزوه خندق آمده و در فصل بعدی، حوادث سال ششم از جمله ماجرای افک، صلح و مطالب مربوط به آن بیان شده است. بررسی حوادث سال هفتم به ویژه غزوه خیبر، حوادث سال هشتم هجرت، ازجمله جنگ موته، جنگ حنین و فتح مکه و حوادث سال نهم هجرت جنگ تبوک و حوادث پیرامون آن، به ویژه کارشکنی های منافقان، مسئله وفود و اعلام اسامی آنان و پیمان با پیامبر از سوی آنان و فضایل مطرح شده، از دیگر مباحث کتاب است. در پایان، مطالبی درباره علی علیه السلام و مسافرت وی به یمن و حوادث سال یازدهم و  رخدادهایی از قبیل اعزام لشکر اسامه و سفارش پیامبر درباره اهل بیت آمده است.

جمعی از علمای لبنان، ترجمه: حمیدرضا کفاش، تهران، انتشارات عابد، چاپ اول، 1379، 96 صفحه، رقعی.

مخاطبان در این کتاب با زندگی پیامبر گرامی اسلام آشنا می شوند. کتاب با شرح دوران کودکی و نوجوانی آن حضرت، آغاز و در پی آن، رویدادهای مهم دوران زندگی آن بزرگوار توصیف شده است. برخی موضوع های کتاب عبارتند از: اولین دعوت، آغاز جنگ واقعی، دعوت خویشاوندان نزدیک، مهاجرت به حبشه، معجزه معراج، پیمان عقبه، سیاست نظامی در حکومت پیامبر و حجة الوداع.

تا زمان وفات شرح می دهد و تمام وقایعی را که برای آن حضرت رخ داده یا در کتاب های تاریخ به وی  نسبت داده شده است، با تطبیق آنها با یکدیگر و نمایاندن درست و نادرست، گفتار سیره نویسان مسلمان و غیرمسلمان را با هم مقایسه می کند و با نظری دقیق به قضاوت درباره آنها می پردازد. کتاب بیشتر با توجه به نیاز نسل جوان به نگارش درآمده و به دلیل داشتن قالبی داستانی و جذاب، ابوالقاسم پاینده آن را به زبان فارسی و اسماعیل راعی فروغی به زبان انگلیسی ترجمه کرده اند.

کتاب از یک مقدمه، 31 فصل و دو خاتمه تشکیل شده است. برخی عنوان های کتاب عبارتند از: عربستان پیش از اسلام، مکه و کعبه و قریش، از تولد تا ازدواج، از ازدواج تا مبعث، از مبعث تا اسلام آوردن عمر، داستان فرانیق، بدرفتاری های قریش، از نقض قرارداد تا معراج، پیمان عقبه، هجرت رسول، جنگ های پیامبر، همسران پیامبر، صلح حدیبیه، سال وفود، حج وداع، بیماری و وفات پیامبر.

نویسنده در پایان، دو خاتمه طولانی بر کتاب می افزاید. در خاتمه اول، تمدن اسلامی را از دیدگاه قرآن شرح می دهد و مؤلفه های تمدن اسلامی را بر اساس آنچه از سیره پیامبر و قرآن به دست می آید، معرفی می کند. در خاتمه دوم، عقاید خاورشناسان را نسبت به اسلام و تمدن اسلامی بررسی و نقد می کند. در این قسمت، عقیده _واشینگتن ایروینگ _به جبر، نقادی می شود و به تفصیل از مسئله قضا و قدر در اسلام سخن گفته است.

یادآوری می شود دو نقد بر کتاب هیکل از طرف مسلمانان وارد شده است. ایراد اول، تکیه کردن بیش از حد نویسنده بر عقلانیت و علمی بودن

ص:96

پدیده های جاری در سیره نبوی است که به انکار یا نادیده گرفتن بسیاری از مسلّمات مورد قبول مسلمانان انجامیده است. دیگر اینکه وی به منابع اهل سنّت بسنده کرده و از روایات و منابع شیعی کمتر بهره جسته است. به همین جهت، نقش حضرت علی علیه السلامدر  کتاب او بسیار کم رنگ است. حضور شخصیتی چون امام علی علیه السلام را نمی توان در زندگانی و سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهنادیده گرفت، ولی نویسنده در مواردی مانند حدیث انذار و لیله المبیت فقط نامی از علی برده و به سهولت از کنار آن گذشته و حتی به حدیث غدیر اشاره نکرده است.

فصل بندی ها، بندها، یک دست کردن رسم الخط، نقطه گذاری، حذف مکررات و عبارت های عربی و پیراستن شاخ و برگ های اضافی کرده است. البته تمامیت اثر و سبک متن به جای خود باقی است.

نویسنده با معرفی نسب پیامبر و حوادث سرزمین حجاز از قبیل حکایت اصحاب فیل، کتاب را آغاز کرده و با سرفصل های زیر آن را به پایان برده است: اولاد اسماعیل، حکایت اسلام باذان، مولود و شیرخوارگی، وفات عبدالمطلب و کفالت ابوطالب، حدیث تزویج خدیجه، عمارت خانه کعبه، حکایت سلمان فارسی، فرود  آمدن جبرئیل، اسلام خدیجه، اسلام علی، سفاهت قوم قریش، عداوت قریش با بنی هاشم و بنی مطلّب، حکایت نصارای حبشه، معراج، وفات خدیجه و ابوطالب، بیعت انصار، هجرت اصحاب به مدینه، حکایات منافقان، غزوات پیامبر، فرود آمدن سوره برائت، حکایت فدک، تقسیم غنایم، اسلام قبایل مختلف، حج وداع، حکایت زنان پیامبر و دفن پیامبر. در پایان، واژه نامه و نام نامه آمده است.

سنّت های حاکم بر مکه از جمله شرکت وی در مرمت کعبه و مشارکت در پیمان «حلف الفضول» پرداخته است. دوران بعثت پیامبر، نزول آیات قرآن، دعوت پنهانی و آشکار ایشان، گرایش برخی از جوانان و محرومان به ایشان، واکنش تند قریش به دعوت آن حضرت، مخالفت ها و جبهه گیری آنان در برابر پیامبر و تحریم اقتصادی و سیاسی آن حضرت و یارانش، پایان بخش مطالب کتاب است. نویسنده با اشاره به مستضعفانی که به پیامبر ایمان آوردند، از سران مشرک در مکه نیز نام برده است.

عمومی»: هجرت اول و دوم به حبشه، ماجرای غرانیق، محاصره شعب، اسراء و معراج، هجرت به مدینه، ماجرای غار و خفتن علی علیه السلام بر بستر پیامبر، پیمان برادری میان انصار و مهاجر، تحویل قبله از بیت المقدس به کعبه مشرفه، آمدن هیئت های عرب نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله. «نامه های پیامبر به سران و پادشاهان جهان»: نامه پیامبر به نجاشی؛ پادشاه حبشه، هرقل؛ پادشاه روم، کسری؛ پادشاه ایران، مقوقس؛ فرمانروای قبط، حارث ابی ثمرغسانی، هوذة بن علی حنفی؛ فرمانروای یمامه، حیفر و عبد، فرزندان جلندی در عمان و یمن، منذر بن ساوی عبدی در بحرین. «جنگ ها، غزوات و سریه های پیامبر»: غزوه ودان یا ابواء، بواط، سفوان، عشیره یا ذی العشیره، بدر کبری، بنی سلیم، بنی قینقاع، بنی سویق، قرقرة الکدر، بحران، احد، حمراء الاسد، بنی نضیر، بدر الموعد، ذات الرقاع، دومة الجندل، بنی مصطلق، خندق، بنی قریظه، بنی لحیان، ذی قرد، صلح حدیبیه، غزوه خیبر و... . «حجة الوداع»: خبر غدیر خم، وفات پیامبر، سپاه اسامه، نکته ای در کتاب دکتر هیکل و «پاره ای از خطبه های پیامبر».

آورده است. همچنین با بررسی غزوه های حضرت، مانند: غزوه خندق، بدر، احد، حنین، تبوک؛ سیره سیاسی، نظامی و اجتماعی حضرت را در این زمینه ها معرفی کرده است. حادثه مباهله، وصیت هنگام وفات و نیز خطبه در غدیرخم هم نشانه دغدغه های حضرت درباره آینده امت اسلامی بود. سیره پیامبر نشان می دهد او در معرفی خلیفه امت اسلامی؛ یعنی امام علی علیه السلام اهتمام جدی داشته است.

344 صفحه، وزیری.

این اثر، ترجمه کتاب _کحل البصر فی سیرة سیّد البشر _نگاشته محدث شهیر، شیخ عباس قمی درباره زندگانی پیامبر اسلام است. در این کتاب، نمایی از زندگی پرفراز و نشیب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، به گونه ای مختصر، ترسیم و ناگفته هایی از زندگانی آن بزرگوار بازگو شده است. نویسنده برای نگارش آن از کتاب های تاریخی و حدیثی بهره گرفته و بی آنکه به منبع آنها اشاره کند، از آنها نقل قول مستقیم نیز کرده است. وی در این نگارش، شیوه توصیفی را به کار برده و برای تبیین اهداف خود، آن را در پنج بخش تنظیم کرده است. در بخش نخست، با اشاره به نیاکان پیامبر، موقعیت ممتاز اجتماعی و سیاسی آنان را از عبدالمطلب تا عدنان که جد بیستم پیامبر است، بررسی کرده و در ادامه، با اشاره به ولادت پیامبر، به دیگر نوادگان عبدالمطلب از جمله ابوطالب و حمزه نیز پرداخته است. نویسنده در همین موضوع، نگاهی دارد به زندگانی فرزندان ابوطالب، از جمله عقیل، جعفر و ام هانی. حادثه عظیم بعثت، دعوت پیامبر و سیره اخلاقی و فضایل آن حضرت، از دیگر موضوع های کتاب است که نویسنده در بخش دیگر کتاب، همراه با حادثه معراج و وفات خدیجه و ابوطالب ذکر کرده است. بخش چهارم به بررسی غزوه ها و سریه های پیامبر و رشادت های یارانش از جمله علی علیه السلام در این جنگ ها اختصاص دارد. پایان بخش کتاب، پی آمدهای حوادث پس از رحلت پیامبر از جمله سقیفه بنی ساعده و مراسم خاک سپاری پیامبر است که نویسنده با پرداختن به وصایای پیامبر، تخلف گروهی از شرکت در سپاه اسامه و دشواری ماتم رحلت رسول  خدا صلی الله علیه و آله بر

ص:102

علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام و اهل بیت علیهم السلام را تشریح کرده است.

یادآوری می شود مشخصات ترجمه دیگر کتاب _کحل البصر _به این شرح است:

توتیای دیدگان: زندگانی خاتم پیامبران، ترجمه: هوشنگ اجاقی و جواد قیومی، تهران، دفتر نشر آفاق، چاپ اول، 1375، 477 صفحه، وزیری.

پس از آن، وقایع دوران حضور پیامبر در مدینه، همچون بنای مساجد، تبدیل قبله، جنگ ها، فتوحات، صلح نامه ها و دعوت جهانی پیامبر، برخورد آن حضرت با غیرمسلمان ها و منافقین، چگونگی رویارویی پیامبر با مشکلات، داستان غدیرخم و نصب علی علیه السلام به جانشینی پیامبر و در پایان، حوادث مربوط به قبل و هنگام رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را می آورد.

تجارت، از ازدواج تا بعثت، نخستین جلوه حقیقت، نخستین وحی در چه روزی نازل شده است، نخستین مرد و زنی که به پیامبر ایمان آوردند، دعوت های سرّی و خویشاوندان، دعوت عمومی، داوری قریش درباره قرآن، نخستین هجرت، افسانه غرانیق، محاصره اقتصادی، مرگ ابوطالب، معراج از نظر قرآن و حدیث و تاریخ، سفری به طائف، پیمان عقبه، رویدادهای سال اول و سال دوم هجرت، تبدیل قبله، جنگ بدر)، جلد دوم (غزوه احد، کشتار معلمان قرآن، تحریم مشروبات الکلی، بنی نضیر، احزاب، داستان افک، صلح حدیبیه، سفیران پیامبر در جهان، سرگذشت فدک، برخورد پیامبر با منافقین، نزول آیات برائت، رسیدن نمایندگان قبایل عرب به حضور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، داستان مباهله، حجة الوداع و تعیین حضرت علی علیه السلام به عنوان جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله، ظهور پیامبران دروغین، داستان جیش اسامه و رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و...).

انصاری، محمدرضا، تهران، نوزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، اتحادیه شرکت های تعاونی ناشران ایران، چاپ چهارم، 1375، 72 صفحه، رقعی.

کتاب حاضر، گزارشی است لحظه به لحظه با تمام جزئیات که ولادت پیامبر را در قالب داستانی بیان می دارد تا مطالعه کنندگان بدانند در ماه های بارداری آمنه چه گذشت، در شب ولادت ایشان در آسمان ها و زمین چه رخ داد، محمد صلی الله علیه و آله چگونه قدم در این جهان گذاشت و تا یک هفته پس از میلاد چه حوادثی روی داد. نویسنده، کتاب را با استناد به منابع و مآخذ مختلف در هفت بخش تدوین کرده است که موضوع های اصلی آن عبارتند از: وقایع نزدیک ولادت، پیش گویی از ولادت، توطئه قبل از ولادت، جهان در شب ولادت، ادیان در شب ولادت، لحظات ولادت و هفته اول ولادت.

شکل گیری زمینه های نبوت و رسالت می پردازد. آن گاه درباره مسئولیت سنگین هدایت، دعوت مردم به یکتاپرستی، مخالفت و مبارزه سران قدرتمند قریش، رویارویی آن حضرت با موانع و مصایب و مشکلات، هجرت به مدینه و توطئه و کارشکنی های منافقان و مشرکان سخن می گوید. در ادامه، به موقعیت اجتماعی و سیاسی و فرهنگی مسلمانان در مدینه، مقدمات پیدایش جنگ ها، پیروزی ها و شکست مسلمانان اشاره می کند. ایثار و فداکاری خدیجه و علی بن ابی طالب علیه السلام در سیر این تحولات و رویدادها بسیار قابل تأمل و توجه است. نویسنده در بخش های دیگری از این کتاب، موفقیت روزافزون مسلمانان و پیامبر را در عرصه های سیاسی، نظامی، تشکیل حکومت و تنظیم و تدبیر امور اداری و حقوقی جامعه، انعقاد پیمان ها و قراردادهای سیاسی و اقتصادی با قبایل و طوایف و دیگر سرزمین های مجاور بررسی می کند.

«اول ما خلق اللّه» می پردازد و با شیوه عرفانی از چگونگی خلقت و جایگاه او سخن می گوید. به دنبال آن، حوادث مربوط به سال های بعثت و حضور آن حضرت را در مکه پی می گیرد. بخش سوم تا سیزدهم، مربوط به زوایای مختلف زندگی پیامبر پس از هجرت به مدینه است که در آن، به ترتیب تاریخی هر یک از سال های حضور در دوران پس از هجرت، به چگونگی سیره و راه و رسم پیامبر، نزول آیات قرآن، ازدواج ها، برنامه ها و نقشه ها و فتنه های دشمنان داخلی و خارجی (قریش، یهودیان، منافقان) جنگ ها و پیمان های آن حضرت، برخورد پیامبر با دشمنان مختلف و دیگر حوادث تلخ و شیرین آن روزها اشاره شده است.

پیش آمدهای زمان ولادت از جمله فروریختن ایوان مداین، خشک شدن  دریاچه ساوه و خاموش شدن آتشکده فارس را بررسی کرده است. کودکی پیامبر، ازدواج با خدیجه و بعثت آن حضرت و دعوت پنهانی و آشکار از دیگر بخش های کتاب است. ویژگی های بررسی اخلاقی و معجزه های پیامبر از جمله اطاعت درخت از وی و از همه مهم تر، نزول قرآن از دیگر موضوع های مطرح شده در این پژوهش است. نویسنده در این اثر، از قصه معراج و پیش گویی های پیامبر از آینده سخن گفته و در فصل یازدهم و دوازدهم، به خلاصه ای از حوادث پیش و پس از هجرت، از جمله جنگ ها و سریه ها پرداخته است. خیانت های یهود، ناکامی منافقان در ترور پیامبر، تخریب مسجد ضرار، مباهله با مسیحیان نجران و رویداد غدیرخم از دیگر مطالب کتاب است. فصل پایانی آن نیز به رحلت جان سوز پیامبر و حوادث هم زمان با آن از جمله اعزام سپاه اسامه، وصایای پیامبر در اهتمام به اهل بیت علیهم السلام و مراسم تدفین آن حضرت اختصاص دارد.

منظر امام علی علیه السلام در نهج البلاغه پرداخته است. کیفیت خلقت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و بشارت آمدن آن حضرت و بیان ویژگی ها و شمایل وی در کتاب های آسمانی، شمه ای از صفات و حالات پیامبر از جمله آداب معاشرت، نظافت، سیر و سفر، مسکن و دعا و نیایش از دیگر  بخش های این کتاب است. نویسنده در پایان، پیامبر را الگویی مناسب در هر یک از فضایل اخلاقی و صفات نیکو معرفی می کند.

و نوادگان آن حضرت، اخلاق و شمایل و بعثت محمدی و ارمغان های جاویدان نبوت. در پایان کتاب نیز فهرست منابع عربی و اروپایی آمده است.

صلی الله علیه و آله پیش از مبعث، آغاز وحی، روش تبلیغی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، دعوت عمومی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، مشکلات راه و شکنجه های قریش، هجرت حضرت محمد صلی الله علیه و آله؛ مبدأ تاریخ و تحول، پی ریزی اخوت اسلامی در مدینه، جهاد در اسلام، انگیزه های جنگ های زمان پیامبر و آماری از کشته شدگان، رسالت جهانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، اخلاق و رفتار حضرت محمد صلی الله علیه و آله، مسئله خلافت و جانشینی پیامبر و نگرشی کوتاه به سیر تاریخی خلافت.

یادآوری می شود این اثر را آقای محمدعلی تسخیری با عنوان _نظرة سریعة الی حیاة نبی الاسلام _صلی الله علیه و آله، به عربی، ترجمه و _مؤسسه در راه حق_، آن را منتشر کرده است.

سال های بعد از هجرت تا وفات را در یازده باب پی می گیرد. خاتمه کتاب نیز که در هفت فصل تنظیم شده، به معجزه ها و محبت و فضیلت صلوات بر پیامبر پرداخته است. یادآوری می شود نویسنده کتاب حاضر مورد عنایت امیر مبارزالدین محمد از سلاطین آل مظفر بوده و اهمیت این کتاب سبب شده است در همان روزگار به فارسی ترجمه شود.

 

پیامبر اسلام، تاریخ پیدایش خط در حجاز، کاتبان پیامبر اسلام، بررسی جریان صلح حدیبیه در منابع عامه و خاصه، بررسی منشأ اعتقاد به کلمه امّی و مفهوم آن از نظر مفسران، سبب پیدایش نهضت قلم، نقد و بررسی و پاسخ برخی آرای طرح شده درباره امّی بودن پیامبر اسلام.

یکی از شش نویسنده صحاح اهل سنّت است. به گفته برخی خاورشناسان، او سرشناس ترین مرد منطقه _ترمذ _در آن قرن بوده است. به گفته حاکم ابواحمد نیشابوری، پارسایی و بیم ترمذی چنان بوده است که از بسیاریِ گریستن، در سال های پایانی زندگی، کور شده است. انصاری، نویسنده گران قدر کتاب _منازل السائرین _می گوید: «جامع ترمذی سودبخش تر از _صحیح بخاری _و _صحیح مسلم _است». کتاب حاضر، برگردان فارسی کتاب _الشمائل_ اوست که درباره صفات ظاهری و اخلاق پسندیده حضرت ختمی مرتبت فراهم آمده است. دانشمندان بزرگ شیعی مانند ابن شهرآشوب و علامه مجلسی در ثبت اوصاف ظاهری و محامد اخلاقی رسول خدا صلی الله علیه و آلهبه روایت های او استناد کرده اند.

«طبقات ابن سعد، سیره ابن هشام، سیره ابن کثیر و سیره حلبی» اشاره کرد. نویسنده در این پژوهش بر آن شده است تا با بیان سیره و  فضایل پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله از دیدگاه اهل سنّت، با نزدیک کردن دیدگاه های مذاهب گوناگون به یکدیگر، برای ترویج فرهنگ ناب محمدی صلی الله علیه و آله در سالی که به آن حضرت اختصاص دارد، گام بردارد. این پژوهش، هفت فصل دارد. در فصل اول تا سوم، رویدادهای زمان تولد، ویژگی های شخصیتی پیامبر از زبان علی علیه السلام و سپس حوادث پیش از بعثت و نیز نشانه های رسالت بیان شده است. فصل چهارم به منزلت و مقام پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله اختصاص دارد. فصل پنجم و ششم به بررسی اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی حضرت می پردازد. در پایان کتاب، پیش گویی های آن حضرت با عنوان هایی چون: ویژگی های خوارج و معرفی آنان به اصحاب، پیکار با نهروانیان، برترین عبادت و کشته شدن عمار به دست فئه باغیه، سامان یافته است.

 

ص:116

پیامبری راستین، فرود آمده و حقیقتی اصیل را به نام اسلام بر جهانیان عرضه داشته است. بر اساس چنین برنامه زنده ای، انسان ها می توانند گام به گام در طریق تعالی پیش روند و بدان سو که سوی بی سویی و جهان روشنایی ها و ابدیت مطلق است، اوج گیرند. مهم ترین موضوع های مطرح شده در کتاب عبارتند از: شخصیت محمد صلی الله علیه و آله، روز میلاد، نام های پیامبر، محمد صلی الله علیه و آله در قرآن، خدا و محمد صلی الله علیه و آله، محمد صلی الله علیه و آله در برابر خدا، محمد صلی الله علیه و آله و قرآن، محمد صلی الله علیه و آلهو کتب آسمانی، اندیشه و خرد محمد صلی الله علیه و آله، اخلاق محمد صلی الله علیه و آله، پیامبر فروتن، منادی مساوات، گذشت و بخشندگی، پیشوای دلیر، محمد صلی الله علیه و آله و دنیا، دعوت اسلامی، انگیزش محمد صلی الله علیه و آله (نبوت، اقسام ارتباط آسمانی، وحی چیست؟، وحی و قرآن، بعثت نبوی، هنگام برانگیختگی، ابلاغ رسالت، نخستین مسلم، آخرین پیامبر، امتیازات محمد صلی الله علیه و آله)، قرآن کریم، اعجاز قرآن، مشابهات قرآن، مثال های قرآن، سوگندهای قرآن، پایگاه پرهیزکاری، امتیاز هدایت، مقام ولایت و... .

سکوت پیامبر مانند سخن او حجت شرعی است، بررسی حوادث زندگی آن حضرت می تواند مبنای خوبی برای درک و فهم درست احکام و معارف اسلام باشد. درباره سیره نبوی، کتاب های بسیاری بر اساس روایات تاریخی نوشته شده است که گاه از آیات قرآن نیز بهره برده اند. همچنین در کتاب های تفسیر، در بیان آیات ویژه سیره پیامبر، شأن نزول هایی ذکر شده است که آیه را با حادثه خاصی مربوط می سازد. نویسنده در این کتاب درصدد استخراج حوادث تاریخی عصر پیامبر از آیات قرآن و اصالت دادن به آنهاست. البته در توضیح آیات به منظور ایجاد زمینه برای فهم درست محتوای آیات، از روایات تاریخی و منابع حدیثی نیز فراوان استفاده کرده است. کتاب دارای یک مقدمه، پنج فصل و یک خاتمه است. فصل یکم به موضوع فلسفه تاریخ و سنّت های حاکم بر آن اختصاص یافته است. در فصل دوم، موضوع جاهلیت و ابعاد و نشانه های آن بررسی شده است. فصل سوم به مهم ترین حوادث دوران ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تا بعثت آن حضرت پرداخته و در فصل چهارم، رخدادهای دوران بعثت تا هجرت، تجزیه و تحلیل گشته است. در فصل پنجم، پدیده های مهم و عبرت آور یازده سال هجرت پیامبر تا رحلت آن حضرت آمده است. در پایان نیز به اختصار به موضوع آینده بشریت از نظر قرآن توجه شده است.

این اثر، تفسیر موضوعی آیات مربوط به سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است. نویسنده با استناد به آیات و با شیوه تفسیر قرآن به قرآن و با دیدی عارفانه و عالمانه تلاش کرده است مجموعه سیره حضرت را از آیات قرآن استخراج کند. وی ابتدا از برتری های پیامبر بر دیگر انبیا سخن گفته است. سپس سیره پیامبر را در زمینه تبیین و اثبات معارف از جمله احتجاج های توحیدی، سیره توحیدی و شئون پیامبر، سیره رسالتی، اعجاز و معراج پیامبر، سیره پیامبر در یادکرد معاد، سیره پیامبر در توجه به قرآن و در نهایت مواعظ و وصایای قرآنی پیامبر را تفسیر و تحلیل کرده است. نویسنده، احتجاج های پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله با یهودیان و مسیحیان را همراه با رسالت جهانی او و تداوم آن از سوی مقام امامت و ولایت به بحث گذاشته و وظایف دیگران در قبال رسالت حضرت را یادآور شده است.

کوشیده است.

 

به عنوان بهترین الگوی زندگی انسان ها و نیز برای پاسخ گویی به برخی شبهه ها، موضوع را در چهار جلد بررسی می کند. جلد حاضر دارای پنج بخش است و در آن از اسراء و معراج از نگاه اخبار و احادیث بحث شده است. دیگر مطالب این کتاب عبارتند از: وسیله و مرکبی که سفر معراج با آن انجام گرفته است، تعدد معراج و زمان و مکان وقوع آن و آرای گوناگون درباره کیفیت وقوع معراج. کتاب با استناد به آیات، احادیث و دیدگاه های فیلسوفان و عارفانی مانند ابن سینا و مولوی نگارش یافته است.

به افلاک، معراج در لغت و اصطلاح، معراج در قرآن و روایات، پندهای معراج، معراج از دیدگاه اهل سنّت، شبهه های معراج، برگزیده ادب فارسی و سخنان معصومین علیهم السلامو همراه با برنامه سازان (پیشنهادهای کلی، پیشنهادهای برنامه ای، پرسش های مسابقه ای، پرسش های مردمی، پرسش های کارشناسی و فهرست داستان های معراج) به تصویر بکشد.

حادثه معراج از دیدگاه قرآن و روایات، تاریخ معراج، معراج پیامبر جسمانی بوده نه روحانی، هدف والای معراج پیامبر، معراج و قوانین علمی روز، معراج از نگاه عرفا، عروج و انواع آن، انسان چگونه می تواند خویشتن را به اوج قله کمال برساند؟ انسان چگونه به سراپرده غیب راه می یابد؟ چه راهی به کرانه های زیبای غیب منتهی می گردد؟ آثار و نتایج تقویت حاکمیت روح بر تن، تأثیرگذاری متقابل قوای روح و بدن بر یکدیگر، چند نمونه از صفات و ویژگی های رسول خدا صلی الله علیه و آله، نقطه آغاز و انجام معراج، سن شریف رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام معراج، حادثه معراج در چه سالی رخ داد؟ معراج در شب بوده یا روز؟ اعتقاد به معراج، چگونگی معراج، آرا و عقاید پیرامون معراج، عقیده شیعه درباره معراج، عقیده اهل سنّت درباره معراج، قرآن و معراج، مسجد الاقصی، هدف از بردن پیغمبر به بیت المقدس، چهار مرحله در معراج، اهداف معراج رسول اکرم صلی الله علیه و آله، گوشه هایی از گفت وگوهای خداوند با رسولش در شب معراج و... .

اهل بیت علیهم السلام را بیان کرده است. در بخش دوم نیز به شبهه ها و مسائل کلامی معراج پاسخ داده است. در این کتاب، داستان ها و مسائل تربیتی معراج به همراه مسائل کلامی و جنبه های عرفانی معراج تحلیل شده است.

بهشت و ابواب بهشت و دوزخ، مطالبی را گزارش می کند. در بخش دوازدهم، با عنوان عجایب معراج، مقام و جایگاه و مظلومیت اهل بیت علیهم السلام ترسیم شده است و در بخش سیزدهم، به توصیف بازگشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهاز سفر معراج می پردازد. پایان بخش این کتاب، متن و ترجمه حدیث عرشی و قدسی معراج است.

صلی الله علیه و آله به نام های حدیث معراج و پندهای پیامبر به ابوذر است. حدیث نخست، از احادیث قدسی است که گفت وگویی میان خداوند و پیامبر است. حدیث دوم، موعظه های حضرت به ابوذر است. نویسنده، این احادیث را از مرحوم مجلسی در _بحارالانوار _نقل کرده است. ویژگی های اولیای خدا، مقام رضا و توکل، علت برتری پیامبر اسلام، اوصاف آخرت گرایان، گستره حق و باطل، ملاک ارزشمندی از نظر خداوند و اهمیت تفکر از جمله مهم ترین بخش های این دو حدیث است.

این کتاب در ده فصل تدوین شده است. در فصل نخست، سی فقره از مهم ترین نامه های پیامبر اعظم صلی الله علیه و آلهبه سران کشورها آمده است. پانزده خطبه (شامل اولین خطبه در مدینه، اولین خطبه در رمضان، خطبه در حفر خندق، خطبه حجه الوداع و...) دومین فصل کتاب را تشکیل می دهد. وصایای پیامبر شامل شصت و چهار فقره به امام علی علیه السلام، چهل و هفت فقره به عبداللّه بن مسعود، هفتاد و سه فقره به ابوذر و نیز وصایایی به فاطمه زهرا علیهاالسلام و سلمان در فصل سوم کتاب آمده است.

فصل چهارم، شامل دعاهای پیامبر؛ فصل دیگر، پنجاه و چهار فقره پیش گویی؛ فصل بعدی، پنجاه و دو فقره تمثیل و ضرب المثل؛ فصل هفتم، شصت فقره از نواهی رسول خدا صلی الله علیه و آله و فصل دیگری به نود و پنج حدیث قدسی اختصاص دارد. فصل نهم، احادیثی موضوعی در صد و پنجاه و نه موضوع با مضمون های گوناگون و متنوع است. فصل پایانی کتاب، سخنان جامع، شامل هزار و هفتاد و هفت فقره است که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است. کتاب یک مقدمه درباره سنّت نبوی، انواع و حجیت آن، ضرورت بازگشت به آموزه های دینی، وحدت امت اسلامی، شیوه مؤلفان در گزینش احادیث و ترجمه آنها، علم الحدیث، جرح و تعدیل، حدیث و خبر واحد، عقل، قرآن، شناخت حدیث صحیح، فرهنگ آفرینی حدیث، کتب اربعه و نویسندگان آنها و صحاح شش گانه و نویسندگانش و و از فهرست هایی چون فهرست موضوعی، فهرست احادیث و فهرست منابع فراهم آمده است.

پژوهش حاضر، اندکی از اقیانوس بی کران سخنان رسول اللّه صلی الله علیه و آلهاست که با هدف نهادینه سازی رهنمودهای پیامبر، تهیه شده است و سبزی بهار را در آیینه سخنان رسول اعظم صلی الله علیه و آله می جوید. این کتاب به مناسبت سال پیامبر اعظم صلی الله علیه و آلهدر دو بخش گرد آمده است. بخش اول با عنوان «پیام سعادت» دربردارنده 229 موضوع به صورت الفبایی است. بخش دوم نیز با عنوان «سیری در گلستان نبوی»، 103 موضوع از سخنان نبی اکرم صلی الله علیه و آله را در بردارد. برخی موضوع ها عبارتند از: آبرومندی، آخرت فروشی، آداب مهمانی، آموزش، آینده نگری در کار، احترام به آموزگار، احترام به حقوق دیگران، ارزش علم و عبادت، استقامت، اظهار کردن حق، برادران الهی، بهترین کردار، پاکیزگی، پرخوری، پرسش قیامت، پیمان ازدواج، تحقیر دیگران، تربیت فرزند، توکل به قدرت الهی، ثروت اندوزی، جبران نیکی، حفظ آبرو، حلال و حرام، خداترسی، خدمت به مردم، خوش بویی، دانشمندان بی عمل، دعا در غیاب دیگران، دوراندیشی، راهنمایی، رفع نیازمندی ها، روش تبلیغ، سپردن کار به کاردان، سلام، شتاب در توبه، صداقت در تجارت، صله رحم، عفت کلام، عیادت از بیماران، غوغاسالاری، فداکاری برای دین، قناعت، کسب حلال، گذشت، لبخند، مبارزه با هوای نفس، نزدیک ترین افراد به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، نماز، وظایف والدین، هم نشینی با نیکان، ارزش عمر، توبه در جوانی، زن شایسته، هدیه نیکو، ادای امانت، انتظار فرج، بهترین اخلاق، پشیمانی از گناه، تهمت، حب و بغض، سرمایه عمر، فضیلت امام علی علیه السلام، امام حسن و امام حسین علیهم السلام، نشانه اخلاص، ولایت محوری و یاد خدا.

ص:130

جایگاه زن، پاکیزگی و آراستگی ظاهر، عزت نفس، اعتدال و میانه روی، جوانی و جوانان، محیط زیست، نژادها و ملیت ها، تفریحات سالم، تقوامحوری، علم و دانش، آسیب های اجتماعی، جامعه دینی، فرهنگ برخورد با گرفتاران، حق محوری، مستمندان و مستضعفان، وجدان کاری،  کار و تلاش، مشاوره، مسکن، مسافرت ، عوامل غم و اندوه، حقوق حیوانات، دنیا و آخرت و آسیب شناسی گناهان.

غفاری. پیامبر به درخواست ابوذر، سفارش های مفصلی به وی کرده که در کتاب های روایی ازجمله _بحارالانوار _نقل شده است. هر چند متن وصیت در متون حدیثی اصلی شیعه نیامده است، ولی عالمان بزرگی چون شیخ طوسی آن را در امالی خود آورده اند. فرازهای بسیاری نیز از این وصیت نامه در کتاب های گوناگون روایی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است. این سفارش ها دربردارنده آموزه های فراوانی است که از زبان پیامبر صادر شده است. این سفارش را پیش تر نیز افرادی مانند علامه مجلسی شرح کرده اند. شارح این کتاب، این توصیه ها را فراز به فراز نقل کرده و با قلمی ساده به  شرح آنها پرداخته است. سپس مفاد آنها را که محمدعلی انصاری به نظم کشیده، آورده است. وی پیش از وارد شدن به شرح وصیت، شرح حال ابوذر و اسلام او و شرکت او در غزوه های رسول خدا صلی الله علیه و آله و شخصیت معنوی و ویژگی های اخلاقی و چگونگی درگذشت و آرام گاهش را بیان کرده است. شارح برای تفسیر سفارش های پیامبراعظم صلی الله علیه و آله، از آیات قرآن و روایات دیگر بهره گرفته است.

در سفارش های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهبه ابوذر، مطالب فراوانی آمده که عبارتند از: بحث هایی درباره رؤیت خدا، شناخت خدا و یگانگی او، آفرینش آسمان ها و زمین، برخی از اوصاف خداوند، اهل بیت علیهم السلام، فقیهان، فتوا دادن با هوای نفس، نافرمانی از خدا، اضطراب، مؤمن، گناه، کار، نماز شب، روزه، دین، رهبانیت، عبادت، رستاخیز، نماز، بهشت، دنیا، فرشتگان، جهاد، تقوا، مسجد، چاپلوسی، تهمت، صبر، روزی، دشمنی، مجلس حرام، تکبر و مفاهیم فراوان اخلاقی. چندین فهرست فنی، پایان بخش کتاب است.

ص:133

عمر، توصیه پیامبر به استفاده شایسته از توانایی های فعلی، نکوهش تحصیل علم برای اهداف دنیوی، عظمت و وسعت حقوق و نعمت های خداوند و لزوم توجه به وظایف، بیداری و هشیاری مؤمن، هم سویی قول و عمل و پاسداری زبان، ارزش و اهمیت نماز و تفاوت درجات بهشتیان، پیش گامان بهشت و منزلت برخی از تکالیف و درجات بهشت، اهمیت و نقش خوف و حزن (1 و 2)، خردی و کوچکی دنیا و اهمیت آخرت نگری، ستایش آخرت خواهی، زهد و بصیرت در دین و نکوهش دنیاطلبی، حکمت؛ بصیرت و گوشه ای از سیره عملی پیامبر، خطر دوستی مال و مقام و ستایش قناعت و ساده زیستی، آثار گریه برای آخرت، گشادگی قلب مؤمن و تقوامداری، بزرگداشت عظمت و جلال پروردگار، عظمت مقام خداوند در نظر فرشتگان، توصیف پیامبران از بهشت و جهنم، اهمیت تفکر و لزوم حفظ عوامل غفلت زدا، گستره حق و باطل، فقیه کامل و نمود رفتاری اعتقاد به توحید افعالی، اهمیت محاسبه، سنجش اعمال و شرم از خدا، طریق راه یابی به بهشت و جلوه های حیای الهی، نقش دعای خالص و عمل شایسته، مقام و منزلت بنده خالص نزد خداوند، عظمت عبادت و بندگی و تأثیر تکوینی آن، بندگی و عبادت؛ بزرگ ترین سرمایه انسان، مقام ذکر، معاشرت سازنده و معیار گزینش رفیق، زبان؛ وسیله هدایت و یا گمراهی، نمودهای بزرگداشت و اجلال  خداوند، لزوم حفظ زبان و نکوهش آفات آن، جلوه عبادت و جایگاه و نقش مساجد در اسلام، منزلت و مقام تقوا، زهد و ورع، بردباری، مدارا و توکل از دیدگاه پیامبر، تدبیرات و تقدیرات الهی و نقش اعتقاد و باور راستین، شناخت خداوند و نظام حکیمانه او و ملاک ارزشمندی از نظر

ص:135

خداوند متعال.

آنها دوستی علی علیه السلامنشانه پاکی ولایت شمرده شده است. در فصل پایانی، وصایای گوناگونی از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله خطاب به علی علیه السلام آمده که بیشتر به اخلاق و آداب فردی و اجتماعی مربوط است.

خطابه واعظان تلقی کرد که با ذکر حدیث و ترجمه و شرح آنها، به تبیین ابعاد سخنان خود می پرداختند و در آن از حکایات و شعر و انذار بهره می گرفتند.

برخی از سرفصل های کتاب عبارتند از: در فضیلت لااله الااللّه، در فضیلت صبر، در فضیلت پیامبر، در حقوق والدین، در فضیلت علی بن ابی طالب، در احوال قیامت، در صفت اطعام، فضیلت قناعت و حج و زکات و روزه، در ترک دنیا، در یاد مرگ، در مهلکات و منجیات، در فضیلت علم و خاصان درگاه الهی و حیدر کرار و رسول خدا، در معجزات پیامبر، در ضیافت و توکل و صدق و نمازهای پنج گانه، در بیان شریعت و طریقت و حقیقت، در صفت اهل اللّه و قصه سلیمان.

 مصحح برای تصحیح این اثر، از چند نسخه استفاده کرده و نسخه بدل ها و تفاوت ها را در پاورقی مشخص کرده است. نشانی آیات و روایات و منبع را آورده و با تصحیح اشتباه های املایی، نشانه های سجاوندی و رسم الخط فارسی را نیز رعایت کرده است. کتاب، هفت فهرست فنی دارد.

سفارش های آن حضرت به علی علیه السلام و ابی ذر رحمه الله را آورده که گنجینه ای است از کلمات قصار و سخنان حکیمانه آن حضرت. برخی عنوان های کتاب بدین قرار است: نخستین خطبه پیغمبر در روز جمعه در مدینه، خطبه در روز فتح مکه، خطبه در مسجد خیف روز فتح مکه، در بیان مقام خود و اهل بیتش، در وصف قرآن و فواید آن، خطبه در توحید، در مناقب عترت، خطبه هنگام تزویج فاطمه علیهاالسلام، خطبه غدیر خم، در فضیلت امیرالمؤمنین، در فضیلت ماه رمضان، خطبه در جمعه آخر شعبان، در پند و اندرز، در پیش گویی حوادث، در موعظه و نصیحت و... .

مفصل (163 صفحه) بر چاپ دوم _نهج الفصاحه _نگاشت. وی پس از بیان شمه ای از فصاحت پیامبر و بیان گفته های دیگران در این باره، به تفصیل از سیر حدیث و حدیث نگاری پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و حوادث مربوط به آن در قرون اولیه اسلام سخن می گوید و بیشتر مباحث علم الحدیث را در این مقدمه تشریح می کند و بهویژه به مسئله جعل و تحریف در روایات و مسائل و مباحث مربوط به آن عنایتی ویژه دارد. درباره فصاحت محمد صلی الله علیه و آله بیان می دارد که او افصح عرب بود، ولی فصاحتش از قماش فصاحت قرآن نبود و در حقیقت، سخنی بود فاصل میان بلاغت خالق و صنعت مخلوق.

پاینده پس از ذکر 3227 حدیث، بخشی دیگر _ شامل دو ضمیمه _ را به کلمات قصار افزوده است. در ضمیمه نخست، 13 خطبه از حضرت و در ضمیمه دوم، 16 تمثیل از آن حضرت، ذکر و ترجمه شده است. در پایان نیز فهرستی 50 صفحه ای از موضوع های مختلف برای دست یابی آسان به احادیث به صورت موضوعی فراهم آمده و ذیل هر موضوع، شماره همه احادیثی که به نوعی با آن موضوع مرتبط هستند، ذکر شده است. این موضوع ها از آب، آغاز می شود و به یهود پایان می یابد. نویسنده در نگارش کتاب از منابعی چون: کتب اربعه (الکافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار)، صحاح سته (صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابی داوود، سنن ترمذی، سنن نسایی و سنن ابن ماجه)، اعیان الشیعه، ناسخ التواریخ، جامع الصغیر من الحدیث البشیر النذیر، تیسیر الوصول الی جامع الأصول،  کنوز الحقایق فی حدیث خیر الخلایق، کمال النصیحة و الادب، البیان و التبیین، عقد الفرید و ربیع الابرار، بهره فراوان جسته است.

ص:140

استقبال فراوان از نهج الفصاحه و بیش از سی بار چاپ مکرر آن در سال های اخیر، عده ای را بر آن داشت تا مطالب این کتاب را در قالبی دیگر و به شکل نو عرضه کنند که عبارتند از:

1. راهنمای انسانیت (نداء الفطره: کلمات قصار حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله: سیری دیگر در نهج الفصاحه)

فرید تنکابنی، مرتضی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1376، 708 صفحه، وزیری.

2. نهج الفصاحه (کلمات قصار پیامبر اسلام همراه با ترجمه فارسی)

مجیدی، غلام حسین، قم، انتشارات انصاریان، چاپ اول، 1383، 776 صفحه، وزیری.

3.نهج الفصاحه منظوم

سلطانی، محمدحسین (شاعر)، مصحح و ویراستار: سهراب اسدی تویسرکانی، تهران، افرآسیاب، 1381، 840 صفحه، وزیری و تهران، انتشارات  به آفرین، امیرصبا، 1379، 840 صفحه، وزیری.

4. پرتویی از پیام پیامبر (یا برگردانی تازه از نهج الفصاحه)

کرمی فریدنی، علی، قم، انتشارات حلم، چاپ اول، 1384، 808 صفحه، وزیری.

5. احادیث موضوعی نهج الفصاحه

جوان شیر، کریم، انتشارات سالار، چاپ اول، 1379، 252 صفحه، رقعی.

6. پرتویی از کلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله (برگزیده موضوعی نهج الفصاحه)

ص:141

کریمیان، منصور، تهران، انتشارات اشرفی، چاپ اول، 1379، 443 صفحه، وزیری.

 7. درّی از دُردانه خلقت (چکیده ای از نهج الفصاحه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله)

کرباسچی، زهره، انتشارات موعود عصر، چاپ اول، 1378، 70 صفحه، رقعی.

8. ره گشای انسانیت (سخنان گهربار حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله: نهج الفصاحه)

احمدیان، ابراهیم و هاشم صالحی، قم، انتشارات پارسیان، چاپ اول، 1382، 702 صفحه، وزیری.

9. شمیم نبوت (گلچینی از نهج الفصاحه)

خلیلی، جعفر، تهران، مؤسسه فرهنگی همسایه، چاپ اول، 1378، 103صفحه، رقعی.

 

                                                        

یزدی نژاد، زهرا، تهران، انتشارات خورشید باران، چاپ اول، 1384، 301  صفحه، رقعی.

این کتاب شامل هفت فصل: خاندان رسالت، ولادت، فضای بعثت، بعثت و رسالت، سیره و سیرت و وصیت های رسول خدا صلی الله علیه و آلهو رحلت است.

در فصل نخست، خاندان رسالت از دیدگاه نهج البلاغه بررسی شده است. فصل دوم نیز به موضوع ولادت پیامبر گرامی اسلام اختصاص دارد و مطالبی درباره خردسالی، سرپرستی عبدالمطلب، حلف الفضول و ازدواج پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله بیان شده است. فصل سوم به تشریح فضای بعثت می پردازد و موضوع هایی همچون تاریخ جاهلیت، حیات سیاسی و اجتماعی عرب جاهلی، حیات دینی و اعتقادی عرب جاهلی، حنفیت، خصلت های روحی و اخلاقی عرب جاهلی، قوانین مدنی (ازدواج و طلاق، حقوق زنان و فرزندان)، زنده به گور کردن دختران، موقعیت اقتصادی عرب جاهلی، خرافات و خرافه پرستی و وضعیت عمومی جهان قبل از بعثت و فضای بعثت (از دیدگاه نهج البلاغه) بررسی شده است. فصل چهارم به موضوع بعثت و رسالت از منظر نهج البلاغه اختصاص دارد و مراتب تبلیغ دین اسلام، تبعید سه ساله مسلمانان در شعب ابوطالب، پذیرایی حبشه از مسلمانان، سفر پیامبر به طایف پس از درگذشت ابوطالب و خدیجه، جامعیت و جهان شمولی  رسالت پیامبر، بعثت و رسالت (در نهج البلاغه) و خاتمیت

ص:143

پیامبر اسلام تشریح شده است. سیره و سیرت رسول خدا صلی الله علیه و آله از دیدگاه نهج البلاغه، در فصل پنجم آمده است. در این فصل موضوع هایی مانند: خلق و خوی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، روش های آموزشی پیامبر (آموزش از راه پرسش و پاسخ، آموزش به شیوه خطابه، استفاده از وسائل کمک آموزشی، آموزش از راه تمثیل، آموزش به شیوه داستان پردازی، تعلیم از طریق نمایش، توجه به تفاوت های فردی در امر تعلیم، تعلیم از راه تکرار)، سیره و سیرت در نهج البلاغه شرح داده شده است. در فصل ششم، وصیت های رسول خدا صلی الله علیه و آلهدرباره مسائل مختلف به حضرت علی علیه السلام از جمله نماز شب، دوری از حسد، حرص و دروغ، انصاف با مردم، انفاق و بخشش در تنگ دستی، جهاد در راه خدا، سفارش به سربازان اسلام، وصیت های رسول خدا صلی الله علیه و آله به ابوذر غفاری، سلمان فارسی و دیگران، وصیت آن بزرگوار درباره عترت، ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام، تقوا، و شرم از خدای تعالی بیان شده است. در فصل هفتم که به رحلت حضرت محمد صلی الله علیه و آله اختصاص دارد، فضای زمان رحلت ایشان و آخرین وصیت ها و دیدار با نزدیکان تشریح شده است. در پایان، موضوع رحلت از منظر نهج البلاغه آمده است.

وحیانی و نبوت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می پردازد. نویسنده، چهره تابناک پیامبر اسلام را از زبان امام علی علیه السلام در نهج البلاغه ترسیم می کند. تفاوت رسولان الهی با نوابغ بشری از نگاه علی علیه السلام، دوران بعثت  رسول خدا صلی الله علیه و آله از دیدگاه امام علی علیه السلام، انگیزه و نتیجه بعثت پیامبر از منظر علی علیه السلام، نزدیکی خاص آن حضرت با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دعای امام علی علیه السلامدرباره پیامبر از اصلی ترین مباحث کتاب حاضر است. نویسنده از طرح این مباحث، نتایج زیر را گرفته است: لزوم شناخت و اعتقاد به پیامبر و نبوت او، بر حق بودن دین اسلام و وحی الهی و عدم درک حقیقت شخصیت پیامبر، نزدیکی بسیار شدید علی علیه السلام و اتحاد وجود این دو بزرگوار، [دریافت] معارف اصلی اسلام [به وسیله ]مردم از علی علیه السلامبه جهت قرابت بسیار نزدیک آن حضرت به پیامبر، روشن شدن علت تحمل مصایب فراوان علی علیه السلامدر راه بقای اسلام.

پیامبر، تبار او، میلاد و دوران کودکی او، بعثت، دعوت های مخفی و علنی وی، جنگ ها و صلح ها، وصایا، رحلت، غسل و تدفین آن حضرت را از دیدگاه امام علی علیه السلامتبیین می کند. سپس به بررسی سیره اخلاقی و علمی و اعمال فردی و جمعی پیامبر و شمایل او در کلام امام علی علیه السلام می پردازد. سرانجام شخصیت معنوی پیامبر را مورد توجه قرار می دهد و مطالبی چون علم، عصمت، امامت، معجزات، معراج و شفاعت پیامبر و خدمات و تلاش های او را برای تربیت و رشد بشر مطرح می کند.

اسلام، سنت نبی اکرم صلی الله علیه و آلهو صفات نبی گرامی اسلام نیز از جمله مواردی است که نویسنده به آن پرداخته است. فصل پایانی کتاب، «رابطه امام علی علیه السلام با رسول خدا صلی الله علیه و آله» نام دارد. در این بخش، امام، گذران دوران کودکی خود را با نبی گرامی اسلام و پرورش در دامان پرمهر و عطوفت آن بزرگوار و اهتمام آن حضرت را به تربیت خود بیان می کند. در پایان کتاب، فهرست آیات، فهرست روایات، فهرست اشخاص، اماکن، کتاب ها، گروه ها، فرقه ها و قبایل و فهرست نمایه موضوعی فراهم آمده است.

گذرانده، مایه روشنی دل است.

مطالب کتاب در دوازده فصل با این عنوان ها آمده است: سیره و سرگذشت، مقتدای نکو، یکتایی مقام محمد صلی الله علیه و آله، قصه ها و معجزه ها، محمد صلی الله علیه و آله؛ شفیع قیامت و صلوات بر او، نام های پیمبر، نور محمد و مکتب عرفان، جشن میلاد پیمبر، سیر شبانه و معراج پیمبر، نعت پیمبر، طریقه محمدیه و تفسیر تازه از زندگی پیمبر، محمد صلی الله علیه و آله؛پیمبر خدا در آثار محمد اقبال.

یادآوری می شود در ابتدای کتاب، مطالبی چون فهرست تصاویر، یادی از شادروان پروفسور آنه ماری شیمل، سخن مترجم، اختصارات و کتاب نامه مترجم، پیش گفتار و مقدمه مؤلف و در پایان کتاب، ضمیمه نام های شریف پیمبر، اختصارات، یادداشت های مربوط به مقدمه مؤلف، نمایه الفبایی و کتاب نامه مؤلف آمده است.

خواهد داشت. این اثر، تحلیلی است گسترده و نقادانه از تصویر ساختگی، غیرواقعی و ضد تاریخی که از اسلام و شخصیت و ویژگی های اخلاقی پیامبر اسلام در آثار شماری از نویسندگان، نقاشان، شاعران، شرق شناسان و فلاسفه مسیحی اروپایی ترسیم شده و در طول هزاره گذشته در افکار عمومی جای گرفته است. نویسنده نشان می دهد که چگونه این تصویر منفی و بی اساس، کلیشه وار، از نسلی به نسل دیگر در کشورهای اروپایی انتقال یافته و به ندرت مورد سؤال و تردید قرار گرفته است. دو فصل اول کتاب به شرح حال و زندگی و صفات اخلاقی و آموزش های حضرت محمد صلی الله علیه و آلهمربوط است که براساس توصیف مشروح اولین تاریخ نویسان اسلامی و شواهد موجود در متن قرآن تهیه و تنظیم شده است. نویسنده در فصل سوم، ارزش های معنوی اسلام و اصول یکتاپرستی و نقش حیاتی و معنوی این آموزه ها و در فصل های بعدی برداشت نادرست افرادی مانند ولتر و مارتین لوتر را از آموزه های اسلام و شخصیت پیامبر نقد و بررسی کرده است. در پایان کتاب نیز با بررسی رمان پر سر و صدا و اهانت آمیز _آیات شیطانی_ سلمان رشدی، ارتباط مستقیم آن با سنّت دیرینه افسانه پردازی غرب و جعل تاریخ اسلام ترسیم شده است.

 

ص:150

میانه راه، ماندن در یثرب و سرانجام وفات او در آن شهر از دیگر موضوع های داستان است.

شیعه، حوادث مهم دوران تولد تا وفات پیامبر اسلام را آورده است. فصل های کتاب با وجود استقلال محتوایی، از نظر زمانی به همدیگر مربوط هستند. نویسنده ابتدا به خاموشی آتشکده فارس و کوه حرا و ازدواج پیامبر با خدیجه اشاره می کند. سپس هجرت به حبشه، معراج، شعب ابی طالب، هجرت به مدینه، مسجد قبا و پیوند برادری را می آورد و در ادامه به غزوه های پیامبر، ازدواج فاطمه علیهاالسلام و صلح حدیبیه می پردازد.

خلاصه جلد اول: در این کتاب، تولد و دوران کودکی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله در قالب داستان برای نوجوانان بازگو شده است. داستان با اشاره به «عبدالمطلب»، پدربزرگ پیامبر گرامی اسلام آغاز می شود و به رویدادهای دوران کودکی آن حضرت می پردازد.

خلاصه جلد دوم: دومین شماره از مجموعه زندگانی پیامبر اسلام با مرگ آمنه، مادر پیامبر آغاز می شود. سپس ماجراهایی از دوران نوجوانی و سرانجام ازدواج و زندگی مشترک آن حضرت با خدیجه می آید.

 خلاصه جلد سوم: مجموعه این داستان ها عبارتند از: بازسازی کعبه، وحی، مسلمانی حضرت علی علیه السلام؛ فرزند ابوطالب، مسلمان شدن ابوبکر، مسلمان شدن سعد پسر ابو وقاص، مسلمانی بلال، نخستین خون در راه اسلام، خانه ارقم پسر ابو ارقم، نخستین مهمانی و دومین مهمانی.

خلاصه جلد چهارم: در این جلد از مجموعه «باران مهربانی»، بخشی دیگر از زندگی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آلهدر قالب هشت داستان، با این عنوان ها بازگو شده است: دعوت آشکار، موضع ابوطالب، پایداری بلال، عمار پسر یاسر، نجاشی؛ پادشاه حبشه، مسلمانی عمر، محاصره و سال اندوه.

خلاصه جلد پنجم: در پنجمین جلد مجموعه زندگی پیامبر اسلام، واقعه معراج، هجرت پیامبر و سرانجام، تشکیل حکومت اسلامی به دست آن بزرگوار در قالب داستان بازگو شده است.

خلاصه جلد ششم: ششمین شماره از مجموعه زندگی پیامبر اسلام به شرح گوشه هایی از زندگانی آن بزرگوار اختصاص دارد که مهم ترین آنها

ص:154

عبارتند از: موضع گیری قریش و یهود در برابر آن حضرت، جنگ بدر و اهل صفه.

خلاصه جلد هفتم: عنوان داستان های این جلد عبارت است از: جنگ احد، سه اشتباه، داستان افک، جنگ احزاب (خندق) و جنگ با بنی قریظه.

خلاصه جلد هشتم: مخاطبان نوجوان در هشتمین کتاب از مجموعه زندگی پیامبر اسلام با گوشه های دیگری از زندگی ایشان آشنا می شوند. صلح حدیبیه، جنگ خیبر و دعوت پیامبر از قیصر روم، کسری؛ پادشاه ایران و مقوقس از مهم ترین رویدادهای این کتاب است.

خلاصه جلد نهم: مخاطبان در این جلد، این عنوان ها را مطالعه می کنند: عمره قضا در سال هفتم هجری، سریه موته، پیروزی بزرگ، بیستم رمضان سال هشتم هجری، جنگ حنین، ششم شوال سال هشتم هجرت.

 خلاصه جلد دهم: در شماره حاضر از مجموعه _باران مهربانی_، داستان هایی کوتاه از زندگی پیامبر با این عنوان ها به چشم می خورد: جنگ تبوک، ماه رجب سال نهم هجری، موضع گیری مسلمانان و پیروزی فراگیر.

را بیان می کنند و به پیش می برند. نخستین داستان با نام «شهر یادها و یادگارها»، روایت سفری است که آمنه همراه محمد و خدمتکارش، _برکه _به یثرب می روند. این سفر به درخواست محمد صلی الله علیه و آله خردسال برای زیارت قبر پدرش صورت می گیرد. محمد صلی الله علیه و آلهدر یثرب، دایی ها و اقوام مادرش را می بیند و همراه مادر به قبرستان محل دفن عبداللّه می رود. در آنجا آمنه گذشته خود را به یاد می آورد؛ از زمانی که به همسری عبداللّه انتخاب می شود تا هنگامی که خبر درگذشت شوهرش را در بازگشت از سفر شام به او می دهند. داستان با درد دل های آمنه بر سر مزار عبداللّه به پایان می رسد. بدین ترتیب جنبه هایی از زندگی مادر پیامبر روشن می شود. داستان های دیگر کتاب عبارتند از: روزهای دراز شادمانی و غم و بازگشت او به ابواء.

این داستان هستند.

رویدادهای مهم پس از هجرت، جنگ خندق، صلح حدیبیه، فتح مکه، جنگ تبوک، غدیر و پرواز تا ملکوت.

سخن به میان آمده است.

شده با عنوان «داستان زمزم»، گوشه ای از زندگی عبدالمطلب، جد پیامبر و ماجرای حفر دوباره چاه زمزم بازگو می شود. داستان گاه از زبان عبدالمطلب و فرزندش «حارث» روایت می گردد و اینکه چگونه به حفر دوباره چاه دست زدند و با چه موانعی برخورد کردند.» منابع داستان در پایان کتاب آمده است.

عنوان جلد اول: از تولد تا بعثت.

عنوان جلد دوم: از بعثت تا هجرت.

عنوان جلد سوم: از هجرت تا وفات.

جلد اول از این مجموعه، شرح زندگانی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله از تولد تا بعثت است که همراه با تصویر بازگو می شود. مخاطبان کتاب، گروه سنی «ب» و «ج» هستند. نگارنده در جلد دوم از مجموعه مصور و رنگی حاضر، زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را از بعثت تا هجرت در قالب تصویرهای رنگی بازگو می کند و در جلد سوم، زندگی پیامبر از هجرت تا وفات بیان می شود.

در این نوشتار، روزگار کودکی رسول اکرم صلی الله علیه و آله با استناد به منابع تاریخی نگاشته شده است. عنوان های برخی مطالب کتاب بدین قرار است: چوپان زیبا، یک سال در مکه، نخستین بار به سوی مدینه، بازگشت به سوی مکه، در خانه ابوطالب، محمد صلی الله علیه و آله در سفر آغازین خود، بازگشت به سوی شام و شورش مکه.

پیامبر، و دومین پیمان عقبه. گفتنی است هر درس با چند خودآزمایی به پایان می رسد.

سرشار، محمدرضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، انتشارات پیام آزادی، کتاب های پرنده، چاپ اول، 1380، 40 صفحه، وزیری.

در چهارمین کتاب از مجموعه کتاب های «از سرزمین نور»، داستان دوران نوزادی و کودکی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آلهاز زبان حلیمه، حارث و عبدالمطلب بازگو می شود. محمد صلی الله علیه و آله، پس از تولد برای نگه داری به حلیمه سپرده می شود. این در حالی است  که قبیله حلیمه بر اثر خشک سالی به شدت در تنگنا هستند. از یک سو، گوسفندانشان تلف می شوند و از سوی دیگر، زمین های کشاورزی شان، خشک و بی حاصل است. با ورود محمد به جمع آنها، خیر و برکت و نعمت به قبیله آنها بازمی گردد. حضرت تا پنج سالگی در میان این قبیله می ماند. سپس برخلاف میل باطنی حلیمه، به پدربزرگش، عبدالمطلب و مادرش، آمنه بازگردانده می شود.

 

ص:166

محمدی صلی الله علیه و آله، جهانیان را به حیرت آورده (نصرت اللّه نوریانی)، آغاز آخرین نهضت دینی از دامنه کوه حرا (نصرت اللّه نوریانی)، بیست و هفتم رجب (سیدغلام رضا سعیدی)، بعثت پیغمبر اسلام، خورشید سعادتی بود که از کوه حرا به روی بشر طلوع نمود، مبعث؛ نخستین روز انقلاب فکری و اخلاقی (سید محمود طالقانی)، مبحث بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله(جلال الدین همایی)، جهان آماده تحول است (محمدجواد باهنر)، گوشه ای از اخلاق محمد صلی الله علیه و آله (حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانی)، بعثت تحولی عمیق در گستره زمین، نخستین شعاع وحی (جعفر سبحانی تبریزی) بعثت؛ طلوع وحی بر فراز حرا (مهدی پیشوایی)، مبعث رسول اکرم صلی الله علیه و آله (ترجمه: میرزا آقای رضوی)، سه نهضت اسلامی: بعثت  رسول اکرم صلی الله علیه و آله؛ انقلاب اسلامی؛ قیام مهدی(عج) (محمد واعظ زاده خراسانی)، نسبت عاشورا با بعثت (مقصود فراست خواه)، بعثت و اهداف آن (حسین علوی مهر)، سفیر آفتاب (اصغر عرفان)، هنگامه بعثت (فخرالدین حجازی)، طلوع محمد صلی الله علیه و آله(مهدی سهیلی)، محمد می آید از غار حرا... از سوی خدا... می آید (جواد محدثی)، حرا؛ غرفه ای از بهشت (رضا بابایی)، فی مبعث سید المرسلین صلی الله علیه و آله(محمدحسین اصفهانی مشهور به کمپانی)، آفتاب نبوت (محمدحسین شهریار)، به مناسبت عید مبعث (ابوالقاسم حالت)، بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله (کاظم مدیر شانه چی)، داستان بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله و کیفیت آن از نظر روایات اهل سنّت (سیدهاشم رسولی محلاتی)، بعثت پیامبر در تاریخ طبری (سیدابراهیم سید علوی)، آغاز وحی و بعثت پیامبر در تاریخ و تفسیر طبری (علی دوانی)، دین پیامبر قبل از بعثت (محمدصفر

ص:168

جبرئیلی)، بعثت (سیدمهدی حائری)، بعثت (سید جعفر شهیدی)، جامعه شناسی تاریخی دوران بعثت (مجید کافی).

گروهی، تهران، انتشارات حسینیه ارشاد، چاپ دهم، 1363، 616 صفحه، وزیری، جلد 2، 1389ه  . ق، 660 صفحه.

_مؤسسه حسینیه ارشاد _در آغاز پانزدهمین قرن بعثت حضرت رسول اکرم برای اهدای کتابی جامع درباره آن حضرت به جامعه مسلمانان و به ویژه ایرانیان، از جمعی از علما و فضلا درخواست کرد هر کدام بخشی از نگارش کتاب را بر عهده گیرند. بسیاری با مهربانی دعوت مؤسسه را اجابت کردند و با فرستادن مقاله های آنان، دو جلد کتاب «محمد صلی الله علیه و آله؛ خاتم پیامبران» تهیه و تدوین گردید. این مجموعه به بررسی خاتمیت پیامبر اسلام، بعثت پیامبر، زندگی نامه پیامبر و فضایل و مناقب ایشان می پردازد. عنوان مقاله ها و نام نویسندگان این مجموعه به این شرح است: دین در جهان معاصر(سیدحسین نصر)، جهان درعصر بعثت (محمدجواد باهنر)، از ولادت تا بعثت (سید جعفر شهیدی)، از بعثت تا هجرت (سید جعفر شهیدی)، از هجرت تا وفات (علی شریعتی)، گوشه ای از اخلاق محمد صلی الله علیه و آله (سید ابوالفضل موسوی مجتهد زنجانی)، محمد صلی الله علیه و آله در آیینه اسلام (سید محمدحسین طباطبایی)، سیمای محمد صلی الله علیه و آله  (علی شریعتی)، بشارات انبیا(عطاءاللّه شهاب پور)، ختم نبوت (مرتضی  مطهری)، اسلام و عقل (محمدتقی جعفری تبریزی)، جامعیت اسلام (حسین نوری)، کارنامه اسلام (عبدالحسین زرین کوب)، اسلام از دریچه چشم مسیحیان (مجتبی مینوی)، مستشرقین و اسلام (سید غلام رضا سعیدی)، تحلیلی از عوامل گسترش اسلام (مرتضی شبستری)، اسلام و مسلمانان در جهان امروز (سیدهادی خسروشاهی)، وحی و نبوت (محمدتقی شریعتی مزنیانی) و پیامبر امی (مرتضی مطهری).

ص:170

این کتاب با بررسی شخصیت زن و مقام مادر، تاریخچه ای از زندگانی مادران پیامبران و از جمله آمنه، مادر پیامبر اسلام را آورده است. نویسنده، نقش مادرانی را که افزون بر انجام وظیفه مادری، نقش پدر را نیز در سرپرستی فرزندانشان ایفا کرده اند، برجسته کرده است. وی مادر اسماعیل، موسی، عیسی و محمد صلی الله علیه و آله را نمونه ای از این مادران می داند. به اعتقاد او، نقش وراثت و خانواده در تکوین شخصیت انسان بسیار تعیین کننده است. نویسنده نقش زن را در جامعه جاهلی ارزیابی کرده و نام قبایلی را که نامشان برگرفته از نام زنان است، آورده است. در ادامه نیز به چگونگی ازدواج آمنه و عبداللّه و مرگ عبداللّه می پردازد و سرانجام به یتیمی پیامبر و مرگ آمنه اشاره می کند. ترجمه فارسی کتاب، روان و ادبی بوده و با شرح و توضیح در پاورقی همراه است.

همسران خویش، به مسایلی چون: عدالت، مدارا، سازگاری و گذشت در محیط خانواده اشاره کرده است.

مهاجرت یهود به مدینه پیش از بعثت و موقعیت آنان در این شهر، به کارشکنی های آنان پس از بعثت پرداخته و فتنه گری، جاسوسی، جنگ افروزی، ترور، تخریب، خیانت، بحران آفرینی، تلاش در ارتداد مسلمانان و بهانه جویی را از جمله این کارشکنی ها برشمرده است. همچنین به برخی رذایل نفسانی آنان از جمله دنیاطلبی،  مقام پرستی، نفاق، لجاجت، کینه توزی، نژادپرستی و پیمان شکنی اشاره کرده است. در پایان نیز به مراحل برخورد پیامبر با آنان از جمله دعوت به حق، انعقاد پیمان نامه، مناظره، هشدار و اخراج آنان از جامعه پرداخته است.

نویسنده با استناد به واقعیت های تاریخی و تجربی و بر اساس آموزه های دیگر، در صدد اثبات این موضوع است که پیامبر اسلام و امامان، قدرت فهم زبان های مختلف و تکلم به آنها را داشتند. وی با بیان نمونه هایی از روایات، نخست، زبان آگاهی برخی پیامبران پیشین، مانند حضرت یوسف و سلیمان را بررسی کرده و آن گاه به تحلیل زبان آگاهی پیامبر و امامان از دیدگاه روایات پرداخته است. نویسنده معتقد است تکلم پیامبر اسلام و امامان علیهم السلام به زبان های مختلف، نمودی از  دانش بی کران آنان است. وی در این زمینه، برخی از گفت وگوهای آنها را به زبان های گوناگون آورده است.

قرشی، سید علی اکبر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1380، 448  صفحه، وزیری.

کتاب «از هجرت تا رحلت» چنان که از نامش پیداست، شرح حال رسول خدا صلی الله علیه و آله در ده سال حیاتش در مدینه منوره است. این شرح احوال به سال های پس از هجرت تقسیم شده و معیّن گردیده که هر جریان در چه سالی اتفاق افتاده است. تفاوت این کتاب با کتاب های دیگر در این است که این کتاب به تشریع احکام و تاریخ تشریع آنها بیشتر عنایت کرده است. مانند: نماز جمعه کی تشریع شد و چگونه رسمیت یافت؟ نماز سفر از کدام سفر آغاز گردید؟ نماز خسوف و کسوف در رابطه با چه پیشامدی بود؟ تحریم خمر در چه جریانی واقع شد؟ سنگسار کردن زناکار چگونه  و چه وقت تشریع گردید؟ کتاب «معاقل» که درباره دیات بود و حضرت آن را از غلاف شمشیرش می آویخت، در چه وقت نوشته شد؟ نمازهای یومیه چه وقت هفده رکعت شدند؟ تحریم ازدواج با کفار چگونه تشریع گردید؟ حدّ محارب و حکم لعان در چه جریانی یا زمانی بود؟ و ده ها حکم نظیر آن از احکام فردی و اجتماعی و حکومتی که خواننده با مطالعه شرح احوال رسول خدا صلی الله علیه و آله بیشتر با این جریان ها آگاه خواهد شد. مطالب کتاب با استناد به آیات و منابع معتبر و دست اول تاریخی و روایی فریقین و با بهره گیری از تفاسیر و کتاب های فقهی فراهم آمده است.

این کتاب، چگونگی شکل گیری داستان مباهله را به تصویر کشیده است. نگارنده در پیش گفتار، با نگاهی کلی به ماجرای مباهله، دورنمایی از داستان مباهله و جغرافیای تاریخی نجران، ترسیم و شخصیت های این داستان را معرفی می کند. سپس داستان مفصل مباهله و نامه پیامبر به نصارای نجران و بازتاب این نامه، کنفرانس نجران برای پاسخ پیامبر، بحث ها و کشمکش های نجرانیان بر سر حقانیت پیامبر و بررسی کتاب های آسمانی در مورد پیامبر را شرح می دهد. آن گاه درباره تصمیم نجرانیان برای سفر به مدینه، دیدار نجرانیان با پیامبر در مدینه، مناظره پیامبر با نجرانیان و اعتراض های آنها و نیز توصیف مراسم به یادماندنی مباهله سخن رانده است. سپس به پشیمانی نجرانیان و اعلان ترک مباهله و بازگشت مسالمت آمیز آنان به مدینه می پردازد و موقعیت نجرانیان در دوران خلفای راشدین، سلسله بنی امیه و خاندان بنی عباس را بررسی می کند. اتمام حجت با مباهله از سوی معصومان و اصحاب و یاران آنها، داستان هایی در حاشیه مباهله و  مراسم روز مباهله از دیگر مباحث این کتاب است. در پایان، کتاب شناسی مباهله و اسناد و منابع آن آمده است.

خدیجه علیهاالسلام، معجزه در چشمه آب، ماجرای کشته شدن زن ابولهب، ماجرای شتر، دعای پیامبر، گریه کوه، دو نیم شدن درخت، حرکت درخت، درد چشم علی علیه السلام، توطئه قتل پیامبر، دو نیم شدن ماه، امدادهای غیبی در جنگ بدر، چگونگی کشته شدن ابوجهل، معجزه در منطقه تبوک، ضمانت پیامبر برای فاطمه بنت اسد، مسلمان شدن یهودی ایرانی، انارهای آسمانی، ماجرای کودک دو ماهه، کشتی گرفتن پیامبر، آهوی خوش قول، انجام معجزات نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السلام توسط پیامبر، شفای درد پای علی علیه السلام با دعای پیامبر، سایه ابر بر سر پیامبر، پیامبر در معراج، آمنه و تولد پیامبر، پیش بینی پیامبر در مورد سفر ابوذر، ماجرای غزوه احزاب، امداد ملایکه در جنگ احد، اولین معجزه پیامبر، نقش نگین پیامبر و... .

پیوست ها نیز به این شرح است: درباره ده تفاوت حج جاهلی با حج اسلامی، درباره حج های پیامبر پیش از هجرت، درباره عمره های پیامبر پس از هجرت و شصت و سه خاطره معصومین در مکه.

صلی الله علیه و آله و جهانی بودن دین اسلام را ثابت کرده است. در آغاز کتاب، شرح حال مختصر نویسنده آمده است. وی در مقدمه، به اثبات خاتمیت محمد صلی الله علیه و آلهپرداخته و با تحقیق در کتاب های مقدس، بحثی را درباره اهل بیت و واقعه مباهله مطرح کرده است. مقدمه مترجم در وصف دوازده امام معصوم شیعیان است و در آن، افزون بر کتاب حاضر، دو کتاب دیگر در این زمینه معرفی شده است.

همه رویدادهای زندگی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، شیرین و درس آموز است، ولی در میان آنها، واقعه تغییر قبله جایگاه ویژه ای دارد. این واقعه علاوه بر مستندات تاریخی و روایی، پشتوانه وحیانی نیز دارد، به گونه ای که هر گونه شک و تردید در آن را از بین می برد. این اثر که به مناسبت نام گذاری سال 1385 به عنوان سال پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله تدوین یافته، از شش فصل تشکیل شده است. نویسنده با ترسیم گوشه هایی از زندگانی پیامبر بزرگ اسلام، از اهمیت و آثار قبله سخن می گوید و درباره قبله اول مسلمانان نیز اطلاعاتی می دهد و درس های آموزنده تغییر قبله را تبیین می کند. برخی عنوان های این کتاب عبارتند از: مفهوم شناسی، اهمیت و آثار قبله در اسلام، بیت المقدس نخستین قبله اسلام، فضیلت بیت المقدس در قرآن، بیت المقدس در  روایات، بیت المقدس در گذر تاریخ، ویژگی های یهود در تاریخ، قبله یهود، گنجینه های بیت المقدس، اسلام و قدس شریف، فلسفه نماز خواندن مسلمانان به سوی بیت المقدس، کعبه؛ قبله گاه مسلمانان، تاریخچه بنای کعبه، نخستین ساکنان مکه و متولیان کعبه، جایگاه کعبه در قرآن، ماجرای تغییر قبله از بیت المقدس، فلسفه و آثار تغییر قبله، شناخت قبله. «همراه با برنامه سازان»، عنوان آخرین بخش کتاب است که از موضوع هایی همچون: پیشنهادهای برنامه ای، پرسش های مسابقه ای، پرسش های مردمی، پرسش های کارشناسی درباره تغییر قبله، کتاب شناسی و کتاب نامه فراهم آمده است.

 

ص:182

ابن جعفر اصفهانی، ابومحمد عبداللّه بن محمد، تحقیق: عصام الدین سید ضباطی، قاهره، دار المصریة اللبنانیة، چاپ دوم، 1993 م، 350 صفحه، وزیری.

 اروع ما قبل فی محمد و اهل بیته علیهم السلام

عقیل، محسن، بیروت، دارالمحجة البیضاء، دارالرسول الاکرم صلی الله علیه و آله، چاپ اول، 1999م، 781 صفحه، وزیری.

 اسماء الرسول المصطفی صلی الله علیه و آله و القابه و کناه و صفاته (جلد 1 _ 2)

تبریزیان، عباس، کوشش: محسن احمد خاتمی، هاشم خاتمی، بیروت، دارالاثر، چاپ اول، [بی تا]، 499 + 539 صفحه، وزیری.

  اسماء رسول اللّه صلی الله علیه و آله و معانیها

ابن فارس، احمدبن فارس، تحقیق: ماجد ذهبی، کویت، مرکز المخطوطات و التراث و الوثائق، چاپ اول، 1989 م، 50 صفحه، وزیری.

 اصالة النبوة فی حیاة الرسول الأکرم صلی الله علیه و آله

غالب، حسن، بیروت، دارالهادی، چاپ اول، 2001 م،110 صفحه، وزیری.

 اعداد الجیش فی عهد الرسول صلی الله علیه و آله

کمال، مصطفی احمد، قاهره، دارالفکر العربی، [بی تا]، 121 صفحه، وزیری.

 اعلام النبوة

ماوردی، علی بن محمد، تحقیق: خالد عبدالرحمن عک، بیروت، دارالنفائس، چاپ اول، 1994 م، 423 صفحه، وزیری.

 اعلام الهدایة: محمد المصطفی صلی الله علیه و آله خاتم الانبیاء

گروه نویسندگان، قم، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، 1422 ق، 248 صفحه، وزیری.

ص:184

الابتهاج فی احادیث المعراج

ابن دحیه کلبی، عمربن حسن، تصحیح: رفعت فوزی عبدالمطلب، قاهره، مکتبة الخانجی، چاپ اول، 1417 ق، 184 صفحه، وزیری.

 الاستخبارات العسکریه فی غزوات الرسول محمد صلی الله علیه و آله، دراسة تحلیلة و صفیة

باعشن، مجاهدین عبدالوهاب، ریاض، دار طویق، چاپ اول، 2002 م، 423  صفحه، وزیری.

 الاستشراق فی السیرة النبویة: دراسة تاریخیة لآراء (وات _ بروکلمان _ فلهاوزن) مقارنة بالرؤیة الاسلامیة

نعیم، عبداللّه محمد امین، ویرجینیا، المعهد العالمی للفکر الاسلامی، چاپ اول، 1997م، 344 صفحه، وزیری.

  الاسراء و المعراج

ابراهیم، عبدالقادر شیخ، دمشق، دارالقلم العربی، چاپ اول، 1997 م، 128صفحه، رقعی.

 الاسراء و المعراج

ابن عباس، عبداللّه بن عباس، تونس، سوسه، دارالمعارف، 1986م، 47 صفحه،  رقعی.

 الاسراء و المعراج، المعجزة الّتی خرق اللّه بها نوامیس الکون و سنن الحیاة، دراسة تفصیلیة شاملة تسایر المعجزة من بدایتها الی نهایتها

اسود، موسی، کویت، بیروت، المنار الاسلامیة، دار ابن حزم، چاپ سوم، 1997م، 289 صفحه، وزیری.

 الاسراء و المعراج، رموز و دراسة تحلیلیة

ص:185

حب اللّه، علی، بیروت، مؤسسه العروة الوثقی، چاپ اول، 1995 م، 188 صفحه، وزیری.

 الاسراء و المعراج، عالم الغیب فی عالم الشهادة

قسام، رئیسه، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 2000م، 128 صفحه، وزیری.

 الاطلس التاریخی لسیرة الرسول صلی الله علیه و آله

مغلوث، سامی بن عبداللّه بن احمد، ریاض، مکتبة العبیکان، چاپ دوم، 2000م، 263 صفحه، رحلی.

 الانوار فی شمائل النبی المختار (جلد 1_2)

بغوی، حسین بن محمود، دمشق، دار المکتبی، چاپ دوم، 1999م، 480+ 405  صفحه، وزیری.

  الأنوار فی مولد النبی محمد صلی الله علیه و آله

بکری، ابوالحسن بن عبداللّه، قم، شریف الرضی، چاپ اول، 1379، 320 صفحه، وزیری.

 التاریخ السیاسی و العسکری لدولة المدینه فی عهد الرسول صلی الله علیه و آله: استراتیجیة الرسول السیاسیة و العسکریة

معطی، علی، بیروت، مؤسسة المعارف، چاپ اول، 1998م، 463 صفحه، وزیری.

 الحریم السیاسی، النبی و النساء

مرنیسی، فاطمه، ترجمه: عبدالهادی عباس، دمشق، دارالحصاد، چاپ دوم، [بی تا]، 280 صفحه، رقعی.

ص:186

الحکم و الامثال النبویة من الاحادیث الصحیحه

عباسی، سمیح، قاهره، دارالمصریة اللبنانیة، چاپ دوم، 1998م، 335 صفحه، وزیری.

 الدموع الناطقه فی رثاء النبی صلی الله علیه و آله و آله علیهم السلام (جلد 12 و 13)

کاظمی، جابر، قم، شریف الرضی، چاپ اول، 1421 ق، 200+192 صفحه، وزیری.

 الرسالة المحمدیة و شواهدها

فایز، محمود عبدالوهاب، قاهره، مکتبة القاهره، چاپ اول، 1969م، 323 صفحه، وزیری.

 الرسول الاعظم صلی الله علیه و آله

حکیم، سید محمدباقر، قم، انتشارات نصایح، چاپ اول، 1424 ق، 206 صفحه،  وزیری.

 الرسول الاکرم صلی الله علیه و آله مدرسة الاخلاق

قزوینی، حسن مرتضی، بیروت، دارالبیان العربی، چاپ اول، 1991م، 304 صفحه، وزیری.

 الرسول العربی و فن الحرب

طلاس، مصطفی، بیروت، مؤسسه عبدالحفیظ البسائط، چاپ دوم، 1977م، 385 صفحه وزیری.

 الرسول فی الدراسات الاستشراقیة المنصفة (جلد 1_2)

شیبانی، محمد شریف، دارالحضارة العربیة، چاپ اول، 1988م، 395+456صفحه، وزیری.

ص:187

الرسول صلی الله علیه و آله فی القرآن

ابن شریف، محمود، بیروت، دار و مکتبة الهلال، چاپ اول، 2000 م، 134 صفحه، وزیری.

 الرسول صلی الله علیه و آله فی القرآن الکریم

راوی، محمد، قاهره، داراخبار الیوم، قطاع الثقافة، 1998م، 163 صفحه، رقعی.

 الرسول صلی الله علیه و آله فی کتابات المستشرقین

حمدان، نذیر، جده، بیروت، دارالمناره، چاپ دوم، 1986م، 207 صفحه، وزیری.

 الرسول صلی الله علیه و آله والوحی

مسیر، محمد سید احمد، تصحیح: هیئة کبار علماء الجمعیة الشرعیة للعاملین بالکتاب و السنة، قاهره، المؤسسه العربیة الحدثیة، [بی تا]، 304 صفحه، رقعی.

 الرسول صلی الله علیه و آله و اهل بیته أسماء لاتنسی (جلد 1_2)

مهاجر، عبدالحمید، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول،  429+438 صفحه، وزیری.

 الروائع الزکیة فی مولد خیر البریة

هرری، عبداللّه، بیروت، دارالمشاریع، چاپ دوم، 1997م، 72 صفحه، رقعی.

 الروض الباسم فی شمائل المصطفی أبی القاسم صلی الله علیه و آله

ص:188

مناوی، محمد عبدالرئوف بن علی، با تحقیق: محمد عادل عزیزه کیالی، دمشق، دارالبشائر، چاپ اول، 2000 م، 642 صفحه، وزیری.

 السیرة المحمدیة تحت ضوء العلم و الفلسفه

وجدی، محمدفرید، قاهره، الدارالمصریة اللبنانیة، چاپ اول، 1993م، 324صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، با تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معرض، حلب، دارالقلم، چاپ اول، 1995م، 214 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة

طبری، محمد بن جریر، با تحقیق: جمال بدران، قاهره، الدارالمصریة اللبنانیة، چاپ اول، 1994م، 407 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة

ندوی، سیدابوالحسن علی، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ اول، 1999م، 583 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة

نجار، عبدالوهاب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1997م، 342 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة

 ابن هشام، عبدالملک بن هشام، تصحیح: ابراهیم آبیاری، مصطفی سقا، عبدالحفیظ شبلی، ریاض، دار المغنی، مؤسسة الریان، چاپ اول، 1999 م، 4 جلد در یک مجلد، 1562 صفحه، وزیری.

ص:189

السیرة النبویة (جلد 1_2)

طائی، نجاح، بیروت، بلاغ، چاپ اول، 2001 م، 480 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة (جلد 1_3)

دحلان، احمد زینی، سوریه، حلب، دارالقلم العربی، چاپ دوم، 2001 م، 414+371+332صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة (جلد 1 _ 4)

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تحقیق: محمد معتصم باللّه بغدادی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، [بی تا]، 544 + 516 + 747 + 688 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة الشریفة (جلد 1 _ 3)

بیومی مهران، محمد، بیروت، دارالنهضة العربیة، [بی تا]، 359+553+359صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة: تدوین مختصر مع تحقیقات و اشارات جدیدة

بدری، سامی، [بی جا]، صدر، چاپ اول، 1420 م، 384 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة فی ضوء القرآن و السنة، دراسة محررة جمعت بین أصالة القدیم و جدة الحدیث (جلد 1_2)

ابونهبه، محمدبن محمد، دمشق، دارالقلم، چاپ سوم، 1996 م، 591 + 775 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة فی «مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار»

 ابن فضل اللّه عمری، احمدبن یحیی، تصحیح: محمد عیسی حریری، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1997 م، 304 صفحه، وزیری.

ص:190

السیرة النبویة و أوهام المستشرقین

جبری، عبدالمتعال محمد، قاهره، مکتبة وهبة، چاپ اول، 1988 م، 178 صفحه، وزیری.

 السیرة النبویة، دراسة تحلیلیة

ابوفارس، محمد عبدالقادر، عمان، دارالفرقان، چاپ اول، 1997 م، 572 صفحه، وزیری.

 الشجرة النبویه فی نسب خیر البریة صلی الله علیه و آله

ابن مبرو، یوسف بن حسن، قاهره، دار حراء، 1997 م، 171 صفحه، وزیری.

 الشفاء بتعریف حقوق المصطفی صلی الله علیه و آله (جلد 1_2)

قاضی عیاض، عیاض بن موسی، تحقیق: حسین عبدالحمید نیل، بیروت، دارالارقم بن ابی الارقم، 367+335 صفحه، وزیری.

 الصحیح المسند من الشمائل المحمدیة

وادعیه، ام عبداللّه، زیر نظر: مقبل بن هادی وادعی، قاهره، دارالحرمین، چاپ اول، [بی تا]، جلد 1 و 2.

 الصلوت الالفیة فی الکمالات المحمدیة

نبهانی، یوسف بن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2001م، 160 صفحه، رقعی.

 العبقریة العسکریة فی غزوات الرسول صلی الله علیه و آله

فرج، صاغ محمد، قاهره، دارالفکر العربی، 1958م، 373 صفحه، وزیری.

 العربی محمد صلی الله علیه و آله، التربیة النبویة: شمولها، اهدافها، طرائقها.

مولوی، محمد سعید، کویت، دارالعروبة، چاپ سوم، 1989م، 135 صفحه، وزیری.

 العلاقات الانسانیة فی السیرة النبویة و تطبیقاتها فی الادارة المدرسیة

ص:191

طویرقی، نوال، سعد، جده، دارالاندلس الخضراء، چاپ اول، 2002م، 276 صفحه، وزیری.

 العلم النبوی الشریف و تطبیقاته القدیمة و المعاصرة

مجیلی، عبداللّه بن محمد، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، چاپ اول، 2001 م، 159 صفحه، وزیری.

 الغزوات فی ظلال القرآن: غزوة بدر

قطب، سید، به کوشش: جمال ماضی، اسکندریه، دارالدعوة، چاپ اول، 1985 م، 159 صفحه، رقعی.

 القرآن و الناس، محمد صلی الله علیه و آله و الناس، علی علیه السلام و الناس

مهدی محمود، بیروت، منشورات محمد، [بی تا]، 254 صفحه، رقعی.

 القرآن و النبی صلی الله علیه و آله

محمود، عبدالحلیم، قاهره، دارالمعارف، چاپ سوم، 1990م، 400 صفحه، وزیری.

 القیاده العسکریة فی عهد الرسول صلی الله علیه و آله

رشید عبداللّه بن محمد بن عبدالعزیز، ریاض، شرکت الریاض، چاپ دوم، 1997م، 773 صفحه، وزیری.

 الکمالات الالهیة فی الصفات المحمدیه

جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم، قاهره، عالم الفکر، چاپ اول، 1997 م، 377صفحه، وزیری.

 المختصر الکبیر فی سیرة الرسول صلی الله علیه و آله

ص:192

ابن جماعه، محمدبن ابراهیم، کوشش: سامی مکی عانی، بیروت، دارالبشیر، چاپ اول، 1993، 158 صفحه، وزیری.

 المدائح النبویة فی ادب القرنین السادس و السابع الهجرة

 به کوشش: ناظم رشید، بغداد، آفاق عربیه، چاپ اول، 2002 م، 137 صفحه، رقعی.

 المدائح النبویة و مدیح اهل بیت فی الادب العربی

مبارک، محمد زکی عبدالسلام، دمشق، مکتبة الشرف الجدید، چاپ دوم، 1997م، 208 صفحه، وزیری.

 المدخل الی دراسة مصادر السیرة النبویة و التاریخ الاسلامی، منهج البحث التاریخی، مصادر السیرة و التاریخ، عوامل تحریف الاخبار و الاحادیث، بحوث...

قم، دارالفقه، چاپ اول، 1423ق، 658 صفحه، وزیری.

 المغازی النبویة

ابن شهاب، محمدبن مسلم، تحقیق: سهیل زکار، دمشق، دارالفکر، 1981 م، 199 صفحه، وزیری.

 المغازی النبویة

موسی بن عقبه، ابی محمد، با تحقیق: حسین مرادی نسب، قم، ذوی القربی، چاپ اول، 1382، 535 صفحه، وزیری.

 المنتخب من کتاب ازواج النبی صلی الله علیه و آله

ابن بکار، زبیر، گزیده: سکینه شهابی، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1983 م، 72 صفحه، وزیری.

 الموسوعة الکبری فی غزوات النبی الاعظم صلی الله علیه و آله (جلد 1_5)

ص:193

فقیه، محمد محسن، [بی جا]، مؤسسة الفقهیه، چاپ اول، 1417 ق، 600+592+536+679+703 صفحه، وزیری.

 النور المبین فی سیرة سیدالمرسلین صلی الله علیه و آله و اهل بیته الطیبین علیهم السلام

کتبی، انس یعقوب ابراهیم، مدینه، دارالمجتبی، چاپ اول، 1999م،  517 صفحه، وزیری.

 النور المبین فی فضل الصلاة علی محمد و آله الطاهرین

طالب، سید حسین، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1999م، 290 صفحه، وزیری.

 الهدی النبوی و الارشادات المحمدیه صلی الله علیه و آله الی مکارم الاخلاق و محاسن الآداب السنیه

سراج الدین، عبداللّه، دمشق، مؤسسه الشام، چاپ اول، 1999م، 360 صفحه، وزیری.

 امیة الرسول محمد صلی الله علیه و آله

دوری، قحطان عبدالرحمن، عمان، بیروت، دارالبشیر، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1996م، 79 صفحه، وزیری.

 أشعة من حیاة الرسول صلی الله علیه و آله

قبلان، عبدالامیر، نجف، مطبعة النعمان، 1961م، 58 صفحه، رقعی.

 أقضیة رسول اللّه صلی الله علیه و آله

قرطبی، محمدبن فرج، به کوشش: نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت، دارالارقم بن ابی الارقم، چاپ اول، 1997م، 200 صفحه، وزیری.

 أماکن مشهورة فی حیاة محمد صلی الله علیه و آله

ص:194

محلاوی، حنفی، قاهره، عالم الکتب، چاپ اول، 2002م، 272 صفحه، وزیری.

 أوصاف النبی صلی الله علیه و آله

ترمذی، محمدبن عیسی بن سوره، بیروت، قاهره، دارالجیل، مکتبة الزهراء، چاپ اول، 1985 م، 455 صفحه، وزیری.

 بحار الانوار، السیرة النبویة (جلد 6)

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، تهران، انتشارات خورشید، 1323 ق،  1050 صفحه، رحلی.

 بحوث حول بعثة رسول اللّه و ایمان آبائه صلی الله علیه و آله و ماهی المعجزة

رسولی محلاتی، سیدهاشم، ترجمه: رحمان علوی، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق، 482 صفحه، وزیری.

 بشارة بنبی الاسلام فی التوراة و الأنجیل

سقا، احمد حجازی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، 1989م.

 بطل الابطال او ابرز صفات النبی محمد صلی الله علیه و آله

عزام، عبدالرحمن، قاهره، دارالکتاب العربی، 123 صفحه، وزیری.

 تجسس علی عصر الرسول صلی الله علیه و آله

شافعی، محمد، منصوره، دارالشباب، چاپ اول، 1996م، 166 صفحه، وزیری.

 تلقی النبی صلی الله علیه و آله الفاظ القرآن الکریم، دراسة تأصیلیة لکیفیة تلقی النبی صلی الله علیه و آلهألفاظ القرآن الکریم عن جبرئیل علیه السلام عن اللّه

ص:195

مجیدی، عبدالسلام مقبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 2000م، 357صفحه، وزیری.

 جلاء الأفهام فی فضل الصلاة و السلام علی محمد صلی الله علیه و آله خیر الأنام

ابن قیم جوزیه، محمدبن ابی بکر، تصحیح: محیی الدین دیب مستو، دمشق، بیروت، دارالکلم الطیب، دار ابن کثیر، چاپ سوم، 1417 ق، 381 صفحه، وزیری.

 جمهرة أنساب أمهات النبی صلی الله علیه و آله

هاشمی، حسین بن حیدر، مدینه، دارالبخاری، چاپ اول، 1998م، 243 صفحه، وزیری.

 جوامع السیرة النبویة

ابن حزم، علی بن احمد، شرح و حاشیه: نایف عباس، دمشق، بیروت،  دار ابن کثیر، چاپ دوم، 1986م، 213 صفحه، وزیری.

 جواهر البحار فی فضائل النبی المختار صلی الله علیه و آله (جلد 1_4)

نبهانی، یوسف بن اسماعیل، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1997م، 400+453+524+399صفحه، وزیری.

 جهاد الرسول المصطفی صلی الله علیه و آله و السلام العالمی

زهیری، ستار جبار، به کوشش: محسن احمد خاتمی، بیروت، دارالاثر، چاپ اول، 2002 م، 436 صفحه، وزیری.

 حجة اللّه علی العالمین فی معجزات سید المرسلین

نبهانی، یوسف بن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1417ق، 647 صفحه، وزیری.

ص:196

حدیث القرآن الکریم عن غزوات الرسول صلی الله علیه و آله (جلد 1 _ 2)

آل عابد، ابوبدر محمدبن بکر، بیروت، دارالغرب الاسلامی، چاپ اول، 1994م، 395 + 397 صفحه، وزیری.

 حدیث القرآن الکریم عن خصوصیات سیدالمرسلین صلی الله علیه و آله

حاجی، محمدعمر، دمشق، دارالحافظ، چاپ اول، 2000 م،166 صفحه، وزیری.

 حدیث القرآن الکریم عن امام الانبیاء و خاتم المرسلین محمد صلی الله علیه و آله

عفیفی، محمدالفتاح، قاهره، الدار المصریة اللبنانیة، چاپ اول، 1995م، 265 صفحه، رقعی.

 حقوق النبی صلی الله علیه و آله علی أمته فی ضوء الکتاب و السنة (جلد 1 _ 2)

تمیمی، محمدبن خلیفه، ریاض، مکتبة اضواء السلف، چاپ اول، 1997 م، 386+393 صفحه، وزیری.

 حقیقة سیدنا محمد صلی الله علیه و آله تظهر فی القرن العشرین

 شیخو، محمد امین، دمشق، دارنور البشیر، 2000م، 96 صفحه، رقعی.

 حکومة الرسول صلی الله علیه و آله: دراسة تاریخیة _ دستوریة مقارنة

ملاح، هاشم یحیی، بغداد، مطبعة المجمع العلمی، 2002م، 300 صفحه، وزیری.

 حیاة الرسول المصطفی صلی الله علیه و آله (جلد 1 _ 3)

اسود، عبدالرزاق محمد، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، [بی تا]، 256 + 536 + 759 صفحه، وزیری.

 حیاة النبی صلی الله علیه و آلهو سیرته (جلد 1_3)

ص:197

وشنوی، قوام الدین محمد؛ زیر نظر: رضا استادی، تهران، دارالاسوة، چاپ اول، [بی تا]، 316+488+463 صفحه، وزیری.

 حیاة رسول اللّه صلی الله علیه و آله

شلبی، محمود، بیروت، دارالجیل، چاپ سوم، 1974م، 296 صفحه، وزیری.

 حیاة محمد فی احادیث الشیعه

سنجری، طالب، بیروت، دارالمجتبی، چاپ اول، 1997م، 357 صفحه، وزیری.

 حیاة محمد و رسالته

علی، محمد، ترجمه: منیر بعلبکی، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ سوم، 1979م، 303 صفحه، وزیری.

 خاتم النبیین محمد صلی الله علیه و آله

حاجی، محمدعمر، دمشق، دارالحافظ، چاپ اول، 2001 م، 32 صفحه، وزیری.

 خصائص المصطفی بین الغلو و الجفاء: عرض و نقد علی ضوء الکتاب و السنة

ابن ابراهیم، صادق بن محمد، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، 2000 م، 392صفحه، وزیری.

 دراسة تحلیلیة لشخصیة الرسول محمد صلی الله علیه و آله من خلال سیرته الشریفه

قلعه جی، محمد وراس، بیروت، دارالنفائس، چاپ دوم، 1417ق، 304 صفحه،  وزیری.

 دفاع عن الرسول صلی الله علیه و آله ضد الفقهاء و المحدثین

ص:198

وردانی، صالح، بیروت، تریدنکو، چاپ اول، 1997م، 328 صفحه، وزیری.

 دفاع عن محمد صلی الله علیه و آله ضد المنتقصین من قدره

بدوی، عبدالرحمن، ترجمه: کمال جاءاللّه، قاهره، دارالعالمیه، 1999م، 208صفحه،  وزیری.

 دلائل النبوة

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، به کوشش: محمدعبدالحکیم قاضی، قاهره، بیروت، دار الکتاب المصری، دار الکتاب اللبنانی، 1999م، 589 صفحه، وزیری.

 دلائل النبوة

ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبداللّه، بغداد، مکتبة النهضة، 1983 م، 566 صفحه، وزیری.

 دلائل النبوة فی القرن العشرین: یعود الی قرائة فی ثوبه الجدید

براک، مبارک، کویت، مکتبة الامام الذهبی، چاپ دوم، 1998 م، 74صفحه، وزیری.

 دلائل النبوة و معجزات الرسول صلی الله علیه و آله

محمود، عبدالحلیم، قاهره، دارالمعارف، 1998م، 403 صفحه، وزیری.

 دلالة الایات القرآنیة علی الخصائص النبویة المحمدیة

ملیجی، عاطف قاسم امین، قاهره، عالم الفکر، چاپ اول، 1998م، 97 صفحه، وزیری.

 دلالة القرآن المبین علی أن النبی أفضل العالمین

ص:199

غماری، عبداللّه بن محمد، مکه، المکتبة المکیه، چاپ اول، 1997م، 208  صفحه، وزیری.

 دولة الرسول صلی الله علیه و آله من التکوین الی التمکین

دقس، کامل سلامه، عمان، دارعمار، چاپ اول، 1994م، 608 صفحه، وزیری.

 دولة الرسول صلی الله علیه و آله فی المدینه

عری، محمد ممدوح، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1998م، 386صفحه، وزیری.

 رسائل الرسول النبی محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله

سعید، حسین، بیروت، دارالهادی، چاپ اول، 2000 م، 168 صفحه، وزیری.

 رسول الاسلام فی الکتب السماویه

صادقی، محمد، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1972م، 272 صفحه، وزیری.

 رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی القرآن الکریم

ملطاوی، حسن کامل، قاهره، دارالمعارف، چاپ سوم، 1419ق، 544 صفحه، وزیری.

 زبدة المنهاج فی بیان أسرار المعراج

گلپایگانی، علی، قم، کتاب فروشی محمدی، 1322، 107صفحه، رقعی

 زوجات النبی صلی الله علیه و آله: قراءة فی تراجم أمهات المؤمنین فی حرکة الدعوة

ایوب، سعید، بیروت، دارالهادی، چاپ اول،1997 م، 122 صفحه، وزیری.

 سرایا و غزوات الرسول صلی الله علیه و آله

ص:200

منتصر، کمال علی، بیروت، طرابلس، دارالرواد، دارالجیل، چاپ اول، 1998م، 215 صفحه، وزیری.

 سلسلة آباء النبی صلی الله علیه و آله

واحدی، سید احمد، دمشق، ابن حیان، چاپ اول، [بی تا]، جلد 1، 47 صفحه،  جلد 4، 56 صفحه، جلد 5، 56 صفحه، رقعی.

 سنن النبی صلی الله علیه و آله و أیامه (جلد 1 _ 2)

ابن سعد، محمدبن سعد، تحقیق: عبدالسلام بن محمدبن عمر آل علوش، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ دوم، [بی تا]، 771 + 774 صفحه، وزیری.

 سیدنا محمد رسول اللّه الاسوة الحسنه (جلد 1_2)

ساغرجی، اسعد محمد سعید، دمشق، دارالکلم الطیب، چاپ دوم، 1998م، 528+640 صفحه، وزیری.

 سیرة ابن اسحاق (کتاب السیر و المغازی)

ابن اسحاق، محمد، تحقیق: سهیل زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی دار الفکر، چاپ اول، 1368، 381 صفحه، وزیری.

 سیرة الرسول فی القیادة و المناهج الانسانیة، سیرة تحلیلیة.

صفار، سالم، بیروت، دارالثقلین، چاپ اول، 1999م، 298 صفحه، وزیری.

 سیرة النبی صلی الله علیه و آله، محمد صلی الله علیه و آله

آرمسترانگ، کارن، ترجمه: محمد عنانی و فاطمه نصر، قاهره، شرکة سطور، چاپ دوم، 1998 م، 415 صفحه، وزیری.

 سیرة رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی التفسیر التاریخی لآیات القرآن الکریم

عدوی، ابراهیم، احمد، قاهره، مکتبة الشباب، [بی تا]، 250 صفحه، وزیری.

ص:201

شخصیة الرسول الأعظم قرآنیا

حنفی بغدادی، جلال، بغداد، دارالشؤون الثقافة العامة، چاپ اول، 1418 ق، 388 صفحه، رحلی.

 شخصیة الرسول صلی الله علیه و آله و دعوته فی القرآن الکریم

هاشمی، محمد علی، بیروت، عالم الکتاب، چاپ سوم، 1983م، 180 صفحه، وزیری.

 شخصیة رسول اللّه صلی الله علیه و آله (جلد 1_4)

 شلبی، محمود، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، [بی تا]، صفحه، وزیری.

 شعراء الرسول صلی الله علیه و آله

اعظمی، ولید، بغداد، المصطفی، چاپ اول، 1990 م، 368 صفحه، وزیری.

 شعراء حول الرسول صلی الله علیه و آله

آغا، نبیل خالد و خضر عبداللّه تایه، دارالبشیر، چاپ اول، 1998 م، 164 صفحه، وزیری.

 صورة الرسول صلی الله علیه و آله فی القرآن بین الملک و الانسان

موصلی، سامی احمد، بغداد، دارالکتب و الوثائق، 2002 م، 218 صفحه، رقعی.

 طریق النبوة و الرسالة و دراسة فی اصول السیرة النبویة

مونس، حسین، قاهره، دارالرشاد، چاپ اول، 1997م، 175 صفحه، رقعی

 غایة السؤول فی خصائص الرسول صلی الله علیه و آله

ابن ملقن، عمربن علی، بیروت، دارالبشائر الاسلامیة، چاپ اول، 1993م، 336 صفحه، وزیری.

ص:202

غزوات الرسول صلی الله علیه و آله

شعراوی، محمد متولی، قاهره، مکتبة التراث الاسلامی، 1999م، 620 صفحه، وزیری.

 غزوات الرسول صلی الله علیه و آله بین شعراء الشعوب الاسلامیة: دراسة فی الادب الاسلامی المقارن

مصری، حسین، مجیب، قاهره، دارالثقافیة، چاپ اول، 2000 م، 215 صفحه، وزیری.

 غزوات النبی صلی الله علیه و آله

جمیلی، سید، بیروت، دار و مکتبة الهلال، چاپ اول، 1994 م، 152 صفحه، وزیری.

 غزوات النبی صلی الله علیه و آله للیهود

 کبی، زهیر شفیق، بیروت، دار ابن حزم، چاپ اول، 1997 م، 93 صفحه، رقعی.

 فصاحة الرسول المصطفی صلی الله علیه و آله و بلاغته

بدری، عادل عبدالرحمن، بیروت، دار الاثر، چاپ اول، 2002 م، 422صفحه،  وزیری.

 فقه السیاسی للوثائق النبویه: المعاهدات، الاحلاف، الدبلوماسیة الاسلامیة

فهداوی، خالد سلیمان، عمان، دارعمار، چاپ اول، 1998م، 302 صفحه، وزیری.

 فن الحرب فی عهد الرسول صلی الله علیه و آله، الادارة العسکریة فی حروب الرسول محمد صلی الله علیه و آله

وتر، محمد ظاهر، دمشق، دارالکفر، [بی تا]، 348 صفحه، وزیری.

ص:203

فن الذکر و الدعاء عند خاتم الانبیاء

غزالی، محمد، دمشق، دارالقلم، چاپ چهارم، 1997م، 151 صفحه، وزیری.

 فی السیرة النبویة: قراءة لجوانب الحذر و الحمایة

احمد، ابراهیم علی محمد، دوحه، وزارت الاوقاف و الشؤون الاسلامیة، چاپ اول، 1417 ق، 168 صفحه، رقعی.

 فی ظلال السیرة النبویة، الاسراء و المعراج

ابوفارس، محمد عبدالقادر، عمان، دارالتوزیع و النشر، 1990 م، 91 صفحه، وزیری.

 فی ظلال السیرة النبویة؛ الهجرة النبویة

ابوفارس، محمد عبدالقادر، عمان، دارالفرقان، چاپ اول، 1982 م، 95 صفحه، وزیری.

 فی ظلال السیریه النبویة؛ غزوة الأحزاب

ابوفارس، محمد عبدالقادر، عمان، دارالفرقان، چاپ اول، 1983 م، 223 صفحه،  وزیری.

 قبسات تربویة من السیرة النبویة

ابوغده، حسن، کویت، مکتبة دارالتراث، چاپ اول، 1989 م، 152 صفحه، وزیری.

 قراءة جدیدة للسیرة النبویة

قلعه جی، محمد رواس، کویت، دارالبحوث العلمیة، چاپ دوم، 1984م، 455 صفحه، وزیری.

ص:204

قراءة سیاسیة للسیرة النبویة

قلعه جی، محمد وراس، بیروت، دارالنفائس، چاپ اول، 1996م، 326 صفحه، وزیری.

 کتاب منتهی السؤول علی وسائل الوصول الی شمائل الرسول صلی الله علیه و آله (جلد 1_4)

نبهانی، یوسف بن اسماعیل، شرح و حاشیه: سعید لحجی، [بی جا]، دارالحاوی، 1998م، 624+715+488+531 صفحه، وزیری.

 کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال (جلد 1_16)

متقی، علی بن حسام الدین، با تحقیق: محمد عمر دمیاطی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1998م، 318+ 304 + 392 + 271+ 355 + 332 + 395 + 317 +319 + 394 +358 + 322 + 318 + 296 + 413 + 329صفحه، وزیری.

 مائة خصلة من خصال الرسول صلی الله علیه و آله

ملاخاطر، خلیل ابراهیم، قاهره، مکتبة الزهراء، 1986م، 137 صفحه، رقعی.

 محمد صلی الله علیه و آله الحقیقة العظمی

جاسم، عزیز مسبد، بغداد، دارالشؤون الثقافة العامة، 1987 م، 496 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله، المثل الکامل

جاد المولی، محمد احمد، دمشق، دارالمحبة، چاپ دوم، 1997م، 444صفحه،  وزیری.

 محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله

کرباسی، محمد جعفر ابراهیم، نجف، دارالوفاق، 1990م، 191 صفحه، وزیری.

ص:205

محمد رسول اللّه صلی الله علیه و آله

ابن ابراهیم، سلیمان و ادینه دینه، ترجمه: عبدالحلیم محمود، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، 1981 م، 367 صفحه، وزیری.

 محمد رسول اللّه صلی الله علیه و آله کتاب، علمی، ادبی، تاریخی، یبحث فی حیاة النبی صلی الله علیه و آله و العترة الطاهرة

شاکری، حسین، قم، الهادی، چاپ اول، 1416ق، 558 صفحه، وزیری.

 محمد رسول اللّه صلی الله علیه و آله و الذین معه (جلد 1 _ 20)

جودة السحار، عبدالحمید، قاهره، دار مصر، [بی تا]، 326 + 264 + 281 + 286 + 265 + 272 + 284 + 290 + 291 + 285 + 310 + 267 + 299 + 317 + 358 + 271 + 291 + 305 + 256 صفحه، رقعی.

 محمد صلی الله علیه و آله فی التوراة و الانجیل

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، تحقیق: محمد عبدالرحیم، بیروت، داریوسف، چاپ اول، 1999 م، 134صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله فی الشعر الحدیث

قاعود، حلمی، قاهره، دارالوفاد، چاپ اول، 1987م، 639 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله فی القرآن، دراسات قرآنیه حول شخصیة محمد صلی الله علیه و آله

صدر، سیدرضا، صور، دارالارقم بن ابی الارقم، چاپ اول، 1411ق، 215 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله فی المدینة

وات، ویلیام مونتگمری، ترجمه: شعبان برکات، بیروت، المکتبة العصریة،  

ص:206

[بی تا]، 593 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله فی مکه

وات، ویلیام مونتگمری، ترجمه: شعبان برکات، بیروت، المکتبة العصریة، [بی تا]، 275 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله، قائد الأمم

حلمی، اسماعیل، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1997م، 532 صفحه، وزیری.

 محمد نبی الاسلام فی التوراة و الانجیل

طهطاوی، محمد عزت، قاهره، مکتبة النور، چاپ دوم، [بی تا]، 190 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله و القرآن

آل نوح، کاظم، بغداد، مطبعة العربیة، 1936م، 222 صفحه، رقعی.

 محمد صلی الله علیه و آله و المرأة

منیسی، سامیه، قاهره، مکتبة الاتادیمیة، 1996م، 146 صفحه، وزیری.

 محمد صلی الله علیه و آله و الیهود، نظرة جدیدة

احمد، برکات، ترجمه: محمود علی حداد، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1996 م، 243 صفحه، وزیری.

 مخابرة دولة الرسول صلی الله علیه و آله

شافعی، محمد، قاهره، مکتبة الاسرة؛ الهیئه المصریه العامة للکتاب، 2001 م، 216 صفحه، رقعی.

 مصادر السیرة النبویة و تقویمها

ص:207

حماده، فاروق، بیروت، دارالثقافة، چاپ دوم، 1989م، 198 صفحه، وزیری.

 مصدر القرآن، دراسة شبهات المستشرقین و المبشرین حول الوحی المحمدی

 عوض، ابراهیم، [بی جا]، زهراء الشرق، 1997م، 343 صفحه، وزیری.

 مع المصطفی علیه الصلوة و السلام

بنت الشاطی، عایشه، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1983م، 335صفحه، وزیری.

 مع المفسرین و المستشرقین فی زواج النبی صلی الله علیه و آله بزینب بنت جحش، دراسة تحلیلیة.

المعی، زاهر عواض، ریاض، مکتبة الطالب الجامعی، چاپ چهارم، 1983 م، 127 صفحه، وزیری.

 معجزات الرسول صلی الله علیه و آله و دلائل صدق نبوته

جلهوم، ابراهیم و عبدالسلام حماد، قاهره، دارالمصریة اللبنانیة، چاپ سوم، 1997م، 190 صفحه، رقعی.

 معجزات الرسول صلی الله علیه و آله و دلائل صدق نبوته

جلهوم، ابراهیم و عبدالسلام حماد، قاهره، دارالمصریة اللبنانیة، چاپ سوم، 1997م، 190 صفحه، رقعی.

 مغازی رسول اللّه صلی الله علیه و آله لعروة ابن الزبیر بروایة أبی الأسود عنه

تحقیق: اعظمی، محمدمصطفی، جده، مکتب التربیة العربی...، 1981م، 264 صفحه، وزیری.

 مکاتیب الرسول صلی الله علیه و آله مصححة و منقحة و مزیده (جلد 1 _ 4)

ص:208

احمدی میانجی، علی، تهران، دارالحدیث، چاپ اول، 1998 م، 407 + 719 + 784 + 383 صفحه، وزیری.

 مناهج المؤلفین فی السیرة النبویة و خصائص المنهج الصحیح فی الدراسة

مرصفی، سعد، کویت، بیروت، مکتبة ابن کثیر، مؤسسه الریان، چاپ اول،  2002 م، 159 صفحه، وزیری.

 من أخلاق الرسول صلی الله علیه و آله

جبر، عدلی، طنطا، دارالبشیر، چاپ اول، 1416 ق، 240 صفحه، وزیری.

 من ذخائر السیرة النبویة، وسیلة الاسلام بالنبی صلی الله علیه و آله

ابن قنفذ، احمدبن حسین، بیروت، دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، 1984 م، 182 صفحه، وزیری.

 منطلقات البحث العلمی فی السیرة

عاملی، سیدجعفر مرتضی، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، چاپ اول، 1417ق، 46 صفحه، رقعی.

 من وصایا الرسول صلی الله علیه و آله (جلد 1_3)

عفیفی، طه عبداللّه، قاهره، دارالاعتصام، [بی تا]، 876+784+685  صفحه، وزیری.

 منهج الرسول صلی الله علیه و آله فی غرس روح الجهاد فی نفوس الصحابه

نوح، سید محمد، قاهره، دارالوفاء، چاپ سوم، 1992م، 123 صفحه، رقعی.

 منهج قرآن الکریم فی تثبیت الرسول صلی الله علیه و آله

هوساوی، عبدالرحمن بن عبدالجبار صالح، بیروت، دارالذخائه، مؤسسه الریان، چاپ دوم،

ص:209

1999م، 471 صفحه، وزیری.

 منیة السؤول فی تفضیل الرسول صلی الله علیه و آله

ابن عبدالسلام، عبدالعزیز، تحقیق: صلاح الدین منجد، بیروت، دارالکتاب الجدید، چاپ اول، 1981 م، 40 صفحه، رقعی.

 موسوعة الغزوات الکبری (جلد 1 _ 10)

باشمیل، محمد احمد، قاهره، المکتبة اسلفیة، [بی تا]، وزیری.

 موقف الیهود من الرسالة والرسول صلی الله علیه و آله

مرصفی، سعد، کویت، مکتبة المنارالاسلامیة، چاپ اول، 1992م، 131 صفحه،  وزیری.

 نبوة محمد فی القرآن: اقتحار الانسانیة الی الرسل، ظاهرة الوحی و براهینة _ معالم نبوته، دلائل نبوته العقلیه

عتر، حسن ضیاء الدین، بیروت، دارالبشائر الاسلامیة، چاپ اول، 1990م، 375 صفحه، وزیری.

 نساء حول الرسول صلی الله علیه و آله و الرد علی مفتریات المستشرقین

استانبولی، محمد مهدی و مصطفی شبلی، دمشق، دار ابن کثیر، چاپ ششم، 1417 ق، 386 صفحه، وزیری.

 نسب النبی صلی الله علیه و آله

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، تحقیق: محمد زینهم، قاهره، دارالامین، چاپ اول، 1993م، 107 صفحه، رقعی.

 نفحات الازهار علی نسمات الأسحار فی مدح النبی المختار

ص:210

نابلسی، عبدالغنی بن اسماعیل، با تحقیق: سعید کامل کوسا، دمشق، دارالتقدم، چاپ اول، 1998م، 512 صفحه، وزیری.

 نفی السهو عن النبی صلی الله علیه و آله

تبریزی، جواد، قم، دار الصدیق الشهیدة، چاپ اول، 1419 ق، 47 صفحه، رقعی.

 نورالیقین فی سیرة المرسلین

خضری، محمد، تصحیح: محمود قطان، تهران، احسان، چاپ اول، 1419 ق، 223 صفحه، وزیری، بیروت، دمشق، دارالخیر، چاپ اول، 1417 ق.

 وصیة النبی محمد صلی الله علیه و آله للأمام علی بن ابی طالب علیه السلام و الی اهل بیته علیهم السلام و وصایا الامام علی علیه السلام الی ولدیه الحسن و الحسین علیهم السلام

ملامحمد، احمد، دمشق، انتشارات احمد ملامحمد، چاپ اول، 1998م،  160صفحه، وزیری.

 وفاء بأحوال المصطفی (جلد 1 _ 2)

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، تحقیق: مصطفی عبدالواحد، مصر، دارالکتب الحدیثه، چاپ اول، [بی تا]، 383 + 384 صفحه، وزیری.

 وفود المهتدین الی خاتم النبیین و المرسلین صلی الله علیه و آله

خلاف، ابراهیم حسن، قاهره، جیزه، دارالامین، چاپ اول، 1993م، 219 صفحه، وزیری.

 و مبشرا برسول یأتی من بعدی اسمه احمد

سید، کمال، قم، انتشارات انصاریان، چاپ دوم، 1380، 160 صفحه، رقعی.

ص:211

هدی المحبین الی سیرة امام المرسلین

عمر، فؤاد عبداللّه، کویت، مکتبة المنار الاسلامیة، 1997م، 208 صفحه، وزیری.

 

ابن اسحاق، محمد، 164

ابن بکار، زبیر، 157

ابن جعفر اصفهانی، ابوجعفر محمد عبدالله بن محمد، 147

ابن جماعه، محمدبن ابراهیم، 156

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، 168، 173

ابن حزم، علی بن احمد، 159

ابن دحیه کلبی، عمربن حسن، 148

ابن سعد، محمدبن سعد، 163

ابن شریف، محمود، 151

ابن شهاب، محمدبن مسلم، 156

ابن عباس، عبداللّه بن عباس، 149

ابن عبدالسلام، عبدالعزیز، 172

ابن فارس، احمدبن فارس، 148

ابن فضل اللّه عمری، احمدبن یحیی، 154

ابن قنفذ، احمدبن حسین، 171

ابن قیم جوزیه، محمدبن ابی بکر، 159

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، 153، 161

ابن مبرو، یوسف بن حسن، 154

ابن ملقن، عمربن علی، 165

ابن هشام، عبدالملک بن هشام، 153

ابوزهره، محمد، 61

ابوغده، حسن، 166

ص:213

ابوفارس، محمد عبدالقادر، 154، 166

ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبداللّه، 162

ابونهبه، محمدبن محمد، 154

احمد، ابراهیم علی محمد، 166

احمد، برکات، 169

احمدیار، محمدحسین، 65، 67

احمدیان، ابراهیم، 111

احمدی میانجی، علی، 171

 ارشادی، عین اللّه، 57

استاد ولی، حسین، 15

استادی، رضا، 160

استانبولی، محمد مهدی، 172

اسحاقی، سیدحسین، 17، 101

اسدی تویسرکانی، سهراب، 110

اسماعیلی، ذبیح اللّه، 21

اسود، عبدالرزاق محمد، 160

اسود، موسی، 149

اعظمی، محمدمصطفی، 170

اعظمی، ولید، 164

اکبرپور، حبیب اللّه، 142

الزین، سمیح عاطف، 65، 66، 67، 68

المعی، زاهر عواض، 170

ص:214

الهامی، سیدحسین، 103

امام زاده، مهرو، 60

امیرفجر، میثاق، 37، 38، 39، 40، 41، 42، 43، 44

امین، سیدمحسن، 75

انصاری محلاتی، محمدرضا، 106

انصاری، محمدرضا، 81، 141

انصاری، مسعود، 99

انصاری، هادی، 27

انصاری محلاتی، محمدرضا، 106

ایوب، سعید، 163

بابایی، رضا، 134، 137

بابایی، علی، 88

باشمیل، محمد احمد، 172

باعشن، مجاهدین عبدالوهاب، 148

بختورتاش، نصرت اللّه، 34

بدرالدین، حسین، 82

بدری، سامی، 153

بدری، عادل عبدالرحمن، 161، 165

براک، مبارک، 162

برکات، شعبان، 169

برهانی، سیدمجتبی، 84

بزرگ نیا، 144

ص:215

بعلبکی، منیر، 160

بغوی، حسین بن محمود، 150

بغدادی، محمد معتصم باللّه، 153

بکری، ابوالحسن بن عبداللّه، 150

بنت الشاطی، عایشه، 137، 170

بنشاسته، محسن، 125

بی آزار شیرازی، 127، 128

بیومی مهران، محمد، 153

پاینده، ابوالقاسم 72، 73، 108

پیشوایی، مهدی، 46

پیشوایی، مهدی، 133

تامر، میرمصطفی، 144

تایه، خضر عبداللّه، 164

تبریزیان، عباس، 148

تبریزی، جواد، 173

ترمذی، ابوعیسی محمدبن عیسی، 89

ترمذی، محمدبن عیسی بن سوره، 158

تمیمی، محمدبن خلیفه، 160

 تمیم، نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، 158

تونی، محمد شوکت، 129

جاد المولی، محمد احمد، 167

جاسم، عزیز مسبد، 167

ص:216

جبر، عدلی، 171

جبری، عبدالمتعال محمد، 154

جدید بناب، علی، 138

جعفریان، رسول، 7

جعفریان، رسول، 11، 12، 13

جعفری تبریزی، محمدتقی، 113، 136

جعفری فائزی بهالیه ای، سیدغضنفر علی، 25

جعفری، یعقوب، 92

جلهوم، ابراهیم و عبدالسلام حماد، 170

جمیلی، سید، 165

جوادی آملی، عبداللّه، 93

جوان شیر، کریم، 110

جوان مهر، حسین، 28

جوده السحار، عبدالحمید، 127، 168

جویباری، محمود، 128

جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم، 156

چراغی، علی، 65، 66، 67، 68

حائری، سیدمهدی، 134

حاج شریفی، محمدرضا، 103

حاجی، محمدعمر، 160، 161

حب اللّه، علی، 149

حجازی، فخرالدین، 91، 134

ص:217

حجتی کرمانی، علی، 75

حداد، احمدبن عبدالعزیز، 147

حداد، محمود علی، 169

حریری، محمد عیسی، 154

حسن الهی، منوچهر، 18

حسنی ندوی، سید ابوالحسن، 85

حسینی ادیانی، ابوالحسن، 52

حسینیان مقدم، حسین، 7

حسینی زاده، سیدعلی، 19، 21

حسینی، سیدحسین، 23

حسینی، سیدمحمد، 30

حسینی، سیدمرتضی، 22

حکیم، سید محمدباقر، 151

حلمی، اسماعیل، 169

حماده، فاروق، 170

حمدان، نذیر، 151

حمیداللّه، محمد، 30

حنفی بغدادی، 164

حیدری آقایی، محمد، 7

حیدری، سیدجمال، 120

حیدری هائی، محمد، 12

خاک پور، کیوان، 139

ص:218

خراسانی، علم الهدی، 108

خرمشاهی، بهاءالدین، 99

خضری، محمد، 173

خلاف، ابراهیم حسن، 173

خلیلی، جعفر، 111

خلیلی، سپیده، 129

 خویی زاده، بهمن، 49

دالایی، مهدی، 145

داوودی، محمد، 20

دحلان، احمد زینی، 153

درگاهی، حسین، 44

دقس، کامل سلامه، 162

دلشاد تهرانی، مصطفی، 26

دمیاطی، محمد عمر، 167

دوانی، علی، 44

دوری، قحطان عبدالرحمن، 157

دیب مستو، محیی الدین، 159

ذهبی، ماجد، 148

راشدی، لطیف و سعید، 15

راوی، محمد، 163

رحیم پور، فروغ السادات، 136

رسولی اراکی، محمدعلی، 106

ص:219

رسولی محلاتی، سیدهاشم، 70، 134، 158

رشید، ناظم، 156

رصافی، محمد، 133

رضایی، مهدی، 102

رهگذر، رضا، 119، 123، 127، 129، 130

رهنما، زین العابدین، 37

رفعت فوزی، عبدالمطلب، 148

زرگری نژاد، غلام حسین، 58

زریاب خویی، عباس، 75

زکار، سهیل، 156

زکی زاده، علی رضا، 96

زهادت، عبدالکریم، 115

زهیری، ستار جبار، 159

زینهم، محمد، 172

ساغرجی، اسعد محمد سعید، 163

سبحانی، جعفر، 48، 79

سبحانی، کریم، 105

سپهری، محمد، 107

سجادی، سیدمحمدتقی، 137

سراج الدین، عبداللّه، 157

سراج انصاری، حاج مهدی، 133

سرشار، محمدرضا، 131

ص:220

سعید، حسین، 162

سقا، احمد حجازی، 158

سلجوقی، صلاح الدین، 129

سلطانی، محمدحسین، 110

سنجری، طالب، 161

سهراب پور، همت، 13

سید، کمال، 173

سیدی ساروی، حسین، 17

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، 152، 172

شافعی، محمد، 158، 169

شاکری، حسین، 168

شبلی، عبدالحفیظ، 153

شبلی، مصطفی، 172

شعراوی، محمد متولی، 165

شفیعی، شهرام، 121

شلبی، محمود، 160، 164

 شهابی، سکینه، 157

شیبانی، محمد شریف، 151

شیخو، محمد امین، 160

شیرازی، رضا، 16، 120

شیروانی، علی، 99

شیعی سبزواری، ابوسعید حسن بن حسین، 107

ص:221

شیمل، آنه ماری، 116

صابری، حسین، 61

صابری همدانی، احمد، 29

صاحبی فرد، علی اکبر، 47

صادقی، محمد، 163

صادقی، مصطفی، 138

صالح، حسین، 124

صالحی، محمد، 81

صالحی، هاشم، 111

صدر، حمیدرضا، 93

صدر، سیدرضا، 168

صرفی، محمدتقی، 64

صفار، سالم، 164

صفایی حائری، عباس، 57

صلاحی، عادل، 81

صمیمی، مینو، 117

صیادی، خلیل، 140

طائی، نجاح، 153

طالب، سید حسین، 157

طباطبایی، سیدمحمد حسین، 14، 135

طبری، محمد بن جریر، 152

طلاس، مصطفی، 151

ص:222

طویرقی، نوال، 155

طهطاوی، محمد عزت، 169

عابدی، محسن، 121

عاملی، سیدجعفر مرتضی، 9، 171

عباس، نایف، 159

عباسی، سمیح، 150

عبدالرحیم، محمدعبدالحکیم، 168

عبدالحکیم، محمد، 161

عبدالعزیز، رشید عبداللّه بن محمد، 155

عبدالموجود، عادل احمد، 152

عبدالواحد، مصطفی، 173

عبدالهادی، عباس، 150

عتر، حسن ضیاء الدین، 172

عدوی، ابراهیم، 164

عربی، حسین علی، 54

عرفان، حسن، 139

عری، محمد ممدوح، 162

عزام، عبدالرحمن، 158

عزیزه کیالی، محمد عادل، 152

عزیزی، عباس، 15

عطاپور، قربان، 23

عفیفی، طه عبداللّه، 171

ص:223

عفیفی، محمدالفتاح، 160

عقیل، محسن، 147

عک، خالد عبدالرحمن، 148

علوی، رحمان، 157

 علوی، سید محمد، 147

علی، محمد، 161

عمادزاده، حسین، 70

عنانی، محمد، 163

عمر، فؤاد عبداللّه، 173

عوض، ابراهیم، 170

عویس، منصور محمد، 33

غالب، حسن، 148

غزالی، محمد، 166

غزالی، محمد بن محمد، 147

غضبان، منیر محمد، 24

غفاری، علی اکبر، 104

غماری حسنی، سید احمد، 140

غماری، عبداللّه بن محمد، 162

غیاثی کرمانی، سیدمحمدرضا، 16

فارسی، جلال الدین، 32

فاطمی، ولی، 104

فایز، محمود عبدالوهاب، 150

ص:224

فتاحی، حسین، 126

فرج، صاغ محمد، 155

فرید تنکابنی، مرتضی، 110

فقهی، محمدهادی، 14، 15

فقیه، محمد محسن، 157

فوزی عبدالمطلب، رفعت، 148

فهداوی، خالد سلیمان، 166

فیض پور، علی اصغر، 32

فیض کاشانی، ملا محسن، 95

قادری، عمر، 24

قاسمی، محمدقاسم، 85

قائمی، علی، 134

قاضی عیاض، عیاض بن موسی، 154

قاعود، حلمی، 168

قبلان، عبدالامیر، 157

قربانی، علی اصغر، 89

قرشی، سید علی اکبر، 140

قرطبی، محمدبن فرج، 158

قزوینی، حسن مرتضی، 151

قسام، رئیسه، 149

قطب، سید، 155

قلعه جی، محمد وراس، 161، 167

ص:225

قمی، عباس، 69، 78

قنبری همدانی، حشمت اللّه، 77

قهستانی، حسین، 16

کازرونی، محمدبن مسعود، 86

کاظم پور، کاظم، 115

کاظمی، جابر، 150

کامل کوسا، سعید، 172

کبی، زهیر شفیق، 165

کتبی، انس یعقوب ابراهیم، 157

کرباسچی، زهره، 111

کرباسی، محمدجعفر ابراهیم، 168

کرمی فریدنی، علی، 110

کریمان، حمزه، 121

کریمیان، منصور، 69، 110

 کمال، مصطفی احمد، 148

کمپانی، فضل اللّه، 64

گلپایگانی، علی، 163

لاهوتی، حسن، 116

لحجی، سعید، 167

لسانی فشارکی، محمدعلی، 62

ماضی، جمال، 155

ماوردی، علی بن محمد، 148

ص:226

مبارکفوری، صفی الرحمن، 62

مبارک، محمد زکی عبدالسلام، 156

متقی، علی بن حسام الدین، 167

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، 158

مجیدی، عبدالسلام مقبل، 158

مجیدی، غلام حسین، 110

مجیلی، عبداللّه بن محمد، 155

محبوب القلوب، محمدباقر، 67

محدثی، جواد، 16

محلاوی، حنفی، 158

محمدهادی، اسحاق، 130، 131

محمدی اشتهاردی، محمد، 78، 98

محمدی شاهرودی، عبدالعلی، 94، 97

محمود، عبدالحلیم، 155، 162

محمود، مهدی، 155

محمودی، حسن علی، 94، 145

مدرس صادقی، جعفر، 74

مرادی نسب، حسین، 156

مرصفی، سعد، 171، 172

مرکز بررسی و تحقیقات واحد آموزش عقیدتی سیاسی، 47

مرنیسی، فاطمه، 150

مسائلی، احمدرضا، 59

ص:227

مسیر، محمد سید احمد، 151

مصباح یزدی، محمدتقی، 105

مصری، حسین، 165

مطهری، مرتضی، 11، 88، 136

معادیخواه، عبدالمجید، 50

معطی، علی، 150

مغلوث، سامی بن عبداللّه بن احمد، 149

مکارم شیرازی، ناصر، 126

ملاح، هاشم یحیی، 160

ملاخاطر، خلیل ابراهیم، 167

ملامحمد، احمد، 173

ملطاوی، حسن کامل، 163

ملیجی، عاطف قاسم امین، 162

مناوی، محمد عبدالرئوف بن علی، 152

منتصر، کمال علی، 163

منتظری مقدم، حامد، 31

منجد، صلاح الدین، 172

منصوری (بهروز)، مهدی، 97

منیسی، سامیه، 169

موسوی، سید هاشم، 76

موسوی گرمارودی، سیدمحمد صادق، 36

موسوی گرمارودی، علی، 63

ص:228

موسی بن عقبه، ابی محمد، 156

 موصلی، سامی احمد، 165

مولوی، محمد سعید، 155

مولوی نیا، محمدجواد، 96

مونس، حسین، 165

مهاجر، عبدالحمید، 152

مهدوی دامغانی، محمود، 34،89

مهرپویا، عباس، 117

نابلسی، عبدالغنی بن اسماعیل، 172

نبهانی، یوسف بن اسماعیل، 155، 159، 167

نجار، عبدالوهاب، 153

نجفی یزدی، سیدمحمد، 83

ندوی، سیدابوالحسن علی، 152

نظری منفرد، علی، 80

نصر، فاطمه، 163

نعیم، عبداللّه محمد امین، 149

نقیب پور، سیده علیه، 114

نوح، سید محمد، 171

واثقی، حسین، 143

واحدی، سید احمد، 163

وادعی، مقبل بن هادی، 154

وادعیه، ام عبداللّه، 154

ص:229

واقدی، محمدبن عمر، 34

وتر، محمد ظاهر، 166

وجدی، محمدفرید، 152

وردانی، صالح، 161

وشنوی، قوام الدین محمد؛، 160

ویلیام مونتگمری، وات، 169

هاشمی، حسین بن حیدر، 159

هاشمی، محمد علی، 164

هدایت پناه، محمدرضا، 7، 12، 24

هرری، عبداللّه، 152

همدانی، رفیع الدین اسحاق بن محمد، 74

همراه، سهراب، 128

هنرمندنیا، اسماعیل، 125، 126

هوساوی، عبدالرحمن بن عبدالجبار صالح، 171

هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، 86

هیکل، محمدحسین، 72

یاسین، خلیل، 115

یاوری، سید اسداللّه، 142

یزدانی، عباس، 13

یزدی نژاد، زهرا، 112

یعقوب، احمدحسین، 59

یوسفی غروی، محمدهادی، 54

ص:230